Test sześciu warunków unijnego standardu pojęcia „sądu” a polski wymiar sprawiedliwości – rozważania na kanwie wyroku TSUE z 27.2.2018 r. w sprawie C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portugueses*

Zakończenie

Analizowane orzeczenie może otworzyć nową erę europeizacji wymiaru sprawiedliwości i prawa sądowego, podobnie jak ma to już miejsce w ramach europeizacji procedur, tak aby systemy krajowe były zdolne stosować prawo europejskie i udzielać ochrony prawnej Europejczykom. Wpisuje się w nurt dyskusji, nad przyszłością postępowań sądowych i kształtem krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości¹³⁹, a w szerszym ujęciu nad kształtem władzy sądzenia w XXI w. Orzeczenie to daje Trybunałowi narzędzie do wyznaczania granic władzy sądzenia poprzez określenie standardów wymiaru sprawiedliwości. W tym kontekście, parafrazując metaforę stosowaną na gruncie europeizacji procedury cywilnej może okazać się, że ustalenie ogólnego standardu pojęcia „sądu” realizującego wspólne europejskie wartości nie będzie gładkim procesem, a przebiegać będzie przez wyboistą drogę¹⁴⁰. Wytyczenie tej drogi musi w polskiej sprawie uwzględniać okoliczność, że Polska jest krajem postkomunistycznym, co niesie za sobą określone zagrożenia w zakresie tendencji antydemokratycznych. Niestety należy podzielić konstatację, że Polska, jako jeden z krajów postkomunistycznych, wciąż znajduje się na drodze transformacji z systemów wymiaru sprawiedliwości i systemów procesowych postkomunistycznych w systemy „zachodnie”¹⁴¹. Dodatkowo, nakłada się w państwach członkowskich problem braku wiedzy odnośnie prawa europejskiego i świadomości sędziów, że są sędziami europejskimi, co już teraz w praktyczny sposób przekłada się na kwestię jakości stosowania prawa europejskiego¹⁴².

Analizowane orzeczenie niewątpliwie może stanowić impuls dla wyznaczenia miejsca europejskiego sądownictwa w demokratycznym życiu starego kontynentu, określając jego istotną rolę w procesie integracji. W tym kontekście wcześniej czy później abstrakcyjny test przybierze kształt konkretny i Trybunał Sprawiedliwości stanie przed pytaniem, czy w kontekście zmian w latach 2015–2018 w Polsce sądy są nadal niezależne, a orzekający sędziowie mają zapewnioną ustrojowo gwarancję niezawisłości. Można zadać pytanie, czy i kiedy nastąpi ten adekwatny moment i co przesądzi o przejściu z abstrakcyjnego testu na test konkretny. W dniu dzisiejszym kompleksowy charakter zmian, ich głębokość oraz sposób stosowania stawia pod znakiem zapytania charakter sądów polskich jako sądów europejskich¹⁴³. Wątpliwość ta powinna być rozstrzygnięta niezwłocznie zanim nieodwracalnym standardem stanie się brak gwarancji niezależnych sądów i niezawisłych sędziów podporządkowanych władzy politycznej i milczące przyzwolenie na „wymianę sądowniczej kadry orzeczniczej i zarządzającej” z każdą zmianą władzy politycznej. Sędziowie każdego dnia wychodzą na salę i wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, a wypowiadając się przez nie, realizują władzę sądzenia. Nie jest bez znaczenia dla porządku europejskiego, jak będzie realizowana władza sądzenia, zwłaszcza przy założeniu pełnej stabilności orzeczeń i ich wzajemnego uznawania. Orzecznictwo sądownictwa europejskiego – TSUE, ETPCz, a w szczególności sądy krajowe stosujące prawo europejskie – muszą realizować określone standardy – aby angażując się w proces integracji i mając określony status, mogły wyrażać prawdziwą naturę demokracji¹⁴⁴. Wymaga to aktywnego działania sądownictwa europejskiego i oceny testu sześciu warunków w sprawie polskiej, nie tylko w omówionym kontekście, ale również przy uwzględnieniu takich podstawowych zagadnień jak legitymacja demokratyczna, zasada pomocniczości, odpowiedzialności i przewidywalności, a przede wszystkim praworządności, stabilności orzeczeń oraz wzajemnego zaufania pomiędzy państwami członkowskimi. Pytanie to nie będzie pytaniem wyłącznie o polski wymiar sprawiedliwości, ale o to, gdzie będą europejskie systemy wymiaru sprawiedliwości za następne 10 lat¹⁴⁵.

The test of six conditions for the EU standard of the notion of a “court” and the Polish system of justice
– reflections based on the judgment of Court of Justice of 27 February 2018 in case C-64 /16
Associação Sindical dos Juízes Portugueses*

The article puts forward a thesis that basing on the established case law of the CJEU, including in particular its judgement of 27 ­February 2018 in case C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portugueses, it is possible and necessary to create an abstract notion of a “court” at the European level which would in fact serve to connect the rule of law in the European dimension with national courts. Polish courts are European courts and as such are bound by the European standards, whereas the CJEU is authorized to evaluate those standards. The author discusses the concept of a “court” at the European level in the context of legislative changes introduce in 2015–2018.

Key words: EU standard of the concept of a “court”, impartiality, independence, rule of law, test of six conditions