Ustawa z 13.1.2023 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw – oczami administratywisty
Wpływ nowelizacji z 13.1.2023 r. na zakres zadań NSA
W poprzedzających częściach artykułu zostało wykazane, że zakres kompetencji NSA na mocy nowelizacji z 13.1.2023 r. ulegnie istotnemu rozszerzeniu. W analizie należy uwzględnić dwa okresy:
1) okres implementacyjny oraz
2) okres bieżącej realizacji nowych zadań,
przy czym podział ten ma charakter wyłącznie porządkujący81.
Proces implementacyjny rozpoczyna się wraz z przekazaniem spraw dyscyplinarnych, która to procedura została uregulowana w art. 9 noweli. Zadanie to powierzono Prezesowi SN kierującemu pracą Izby Odpowiedzialności Zawodowej. Natomiast wraz z wejściem w życie ustawy NSA:
1) ma przejąć do prowadzenia wszczęte i niezakończone, a należące do właściwości IOZ sprawy dyscyplinarne sędziów SN, rozpatrywane przez SN w związku z postępowaniami dyscyplinarnymi prowadzonymi na podstawie p.u.s.w. oraz PrUSP, o zezwolenie na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sędziego, o wznowienie postępowania na podstawie art. 18 ustawy z 9.6.2022 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw82;
2) może postanowić na podstawie art. 5 ust. 2 nowelizacji, że czynności dokonane przez IOD w sprawach, o których mowa w lit. a nie pozostają w mocy, co wiąże się z koniecznością ich ponowienia;
3) nabywa właściwość do rozpoznania złożonego w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie nowelizacji wniosku o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem dyscyplinarnym wydanym przez SN w składzie, którego brał udział sędzia ID względnie postępowania, w którym podjęta została z udziałem takiego sędziego uchwała prawomocnie zezwalająca na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej;
4) nabywa właściwość do rozpoznania złożonego w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy wniosku o wznowienie postępowania zakończonego orzeczeniem w sprawie dyscyplinarnej w rozumieniu art. 5 ust. 1 nowelizacji;
5) ma obowiązek z urzędu na pierwszym posiedzeniu w sprawie rozpatrzyć orzeczone przez IOZ albo ID zawieszenie w czynnościach służbowych sędziego, przeciwko któremu wszczęto postępowanie dyscyplinarne albo wobec którego została wydana uchwała zezwalająca na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej i obniżenie mu wynagrodzenia lub uposażenia na czas trwania tego zawieszenia albo tego postępowania dyscyplinarnego.
Zważywszy na fakt, że sprawy zakwalifikowane jako uboczne dla jurysdykcji sądowoadministracyjnej angażować będą każdorazowo 3, 5, a nawet 7 sędziów losowanych z całego NSA można rychło spodziewać się paraliżu orzeczniczego w pionie sądownictwa administracyjnego. Ponadto ewentualne opóźnienia w rozpatrywaniu spraw testowych będą potencjalnie negatywnie oddziaływać na czas trwania postępowania czy to w SN, czy też sądach powszechnych, wojskowych83, ale także administracyjnych. Należy mieć na uwadze, że wniosek w sprawie testowej ma sui generis efekt wstrzymujący84.
| Wniosek nr 4: Ze względu na istotne rozszerzenie zakresu zadań NSA, zwłaszcza w okresie implementacyjnym, zagrożona byłaby zdolność tego Sądu do realizacji podstawowych kompetencji związanych z kontrolą działalności administracji publicznej85. |
Priorytetowy charakter spraw testowych
Ustawodawca przyznaje priorytet sprawom testowym. Instrument realizacji zasady pierwszeństwa w tym przypadku stanowią krótkie terminy nie tylko rozpoznania sprawy przez sąd, ale także sporządzenia uzasadnienia. Rozwiązanie to funkcjonuje w systemie od 15.7.2022 r., czyli momentu formalizacji testu niezawisłości i bezstronności sędziego, przy czym na mocy nowelizacji tzw. prawo pierwszeństwa w działalności NSA będzie stosowane na większą skalę. Warto odnotować, że w postępowaniu sądowoadministracyjnym zarówno na gruncie Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (art. 64d § 1, art. 182a PostAdmU), jak również w ustawach szczególnych86 znane były rozwiązania w świetle których sprawa sądowoadministracyjna (a więc to co stanowi zasadniczy przedmiot działalności sądu) ma ze względu na preferencję ustawodawcy zostać rozpoznana w określonym, choć instrukcyjnym terminie. W literaturze przedmiotu w tym kontekście wskazywano jednak, że priorytet dla określonej klasy spraw może implikować wątpliwości z punktu widzenia realizacji zasady równości87. Słowem pierwszeństwo jednej sprawy, oznacza rozpoznanie jej poza kolejnością de facto w miejsce sprawy, która została wcześniej zarejestrowana w sądzie. O zakresie potencjalnego zaangażowania NSA w tzw. sprawy testowe świadczą dane zawarte w Tabeli Nr 1.
Tabela 1. Zestawienie zaangażowania NSA w tzw. sprawy testowe sensu largo i sensu stricto
| Typ sprawy rozpoznawanej przez NSA |
Skład sądu | Termin rozpoznania sprawy |
Termin sporządzenia uzasadnienia |
| 1 | 2 | 3 | 4 |
| 1. Wniosek o zbadanie wymogów niezawisłości i bezstronności sędziego NSA | 5 sędziów losowanych spośród całego składu NSA | 2 tygodnie od dnia złożenia wniosku | 3 dni z urzędu |
| 2. Zażalenie od postanowienie WSA wydane na skutek rozpoznania wniosku | 7 sędziów losowanych spośród całego składu NSA | 2 tygodnie od dnia wniesienia zażalenia | Brak |
| 3. Wniosek o zbadanie spełnienia przez sędziego SN lub sędziego delegowanego do pełnienia czynności sędziowskich w SN wymogów niezawisłości i bezstronności oraz ustanowienia na podstawie ustawy | 5 sędziów losowanych spośród całego składu NSA | 2 tygodnie od dnia złożenia wniosku | 3 dni z urzędu |
| 4. Odwołanie od postanowienia NSA wydanego na skutek wniosku o „weryfikację” sędziego SN | 7 sędziów losowanych spośród całego składu NSA | 2 tygodnie od dnia wniesienia odwołania | Brak |
| 5. Wniosek o ponowne rozpoznanie przez NSA sprawy testowej (dot. sędziego sądu wojskowego) | 5 sędziów losowanych spośród całego składu NSA | 7 dni | Brak |
| 6. Wniosek o ponowne rozpoznanie przez NSA sprawy testowej (dot. sędziego sądu powszechnego) | 5 sędziów losowanych spośród całego składu NSA | 7 dni | Brak |
Źródło: opracowanie własne.
| Wniosek nr 5: Ustawodawca przyznając priorytet sprawom testowym nie uwzględnia kosztu społecznego przyjętego rozwiązania. Niewątpliwie osoba obserwująca cały proces z zewnątrz może odnieść wrażenie, że oto jedna grupa zawodowa zajmuje się tylko swoimi sprawami. Zaproponowany mechanizm musi być uznany za wadliwy, skoro jego istota polega na tym, że uboczny (wpadkowy) przedmiot działalności sądu zostaje postawiony w centrum, spychając na margines to, co w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości jest najważniejsze, czyli człowiek i udzielenie mu ochrony sądowej. |