Aktualne kierunki rozwoju władzy sądowniczej. Marsz Tysiąca Tóg rok później

2.

W Unii Europejskiej, podobnie jak w reszcie świata, polaryzacja debaty politycznej także prowadzi do impasu, który kończy się zazwyczaj wciągnięciem sądu w spór. Oczywistym przykładem takiego stanu rzeczy są konkluzje przyjęte przez Radę Europejską na szczycie 10–11.12.2020 r.²³. Przedstawione jako próba wyjścia z impasu, są tak naprawdę niczym innym jak przerzuceniem konfliktu na salę sądową. Nie dość, że Rada Europejska weszła w sferę kompetencji Komisji Europejskiej, narzucając obowiązek wstrzymywania się z działaniami do czasu wypracowania wskazówek, jakie mają być stosowane przy wdrażaniu Rozporządzenia o Praworządności, to jeszcze ustaliła, że lista wskazówek zostanie sfinalizowana dopiero po wydaniu przez Trybunał Sprawiedliwości UE orzeczenia wydanego na skutek skargi na Rozporządzenie (w tym zakresie, tj. że sprawa trafi do TSUE deklaracje już padły), tak by inkorporować odpowiednie wytyczne zawarte w orzeczeniu.

Jest to oczywisty przykład jak politycy próbują odwrócić uwagę od impasu, którego nie byli w stanie rozwiązać. Rezultat jest łatwy do przewidzenia: jakakolwiek decyzja zapadnie w TSUE, będzie przedstawiona jako zwycięstwo lub przegrana przez odpowiednie strony konfliktu, a TSUE stawiane będą zarzuty o upolitycznienie.

Równolegle czynione są próby wypaczenia prawa Unii Europejskiej i jego założeń.

Prof. John Morijn alarmuje, że to co obserwujemy, może być czymś więcej niż walką między instytucjami europejskimi i krajem członkowskim (Polską), która narusza prawo UE: to może być walka o zmianę tego, co rozumiemy pod pojęciem praworządności. Podążając za prof. Morijn, przedstawiciele polskiego rządu przed TSUE próbują narzucić narrację tak TSUE, jak też całej Europie, że to co się dzieje w Polsce jest nie tylko zgodne z prawem, ale też umocowane w prawie UE. W sukurs ma przyjść polsko-węgierska inicjatywa założenia instytutu praworządności, który ma dokonać rewizji tego, w jaki sposób praworządność jest rozumiana w różnych krajach UE. Cytując węgierskiego ministra spraw zagranicznych: „celem tego instytutu prawa porównawczego jest to, że nie będziemy brani za głupców”²⁴.

Taka narracja jest dość oczywista w dobie rosnącego populizmu. Międzynarodowe instytucje i trybunały postrzegane są jako wrogowie wobec nieliberalnej retoryki, tak więc autokraci i ci którzy do tej roli aspirują próbują sami ukształtować prawo międzynarodowe, tak, by pomagało osiągnąć im swoje cele, niemające nic wspólnego z demokracją²⁵.

3.

W mojej ocenie, to co wydarzy się z sądownictwem w przyszłości, zależy w dużej mierze od naszej zdolności do niezłapania się w populistyczną pułapkę.

By do tego nie dopuścić, sędziowie i prokuratorzy muszą się zmobilizować i podjąć wyzwanie. Musimy bronić praworządności, używając prawnych mechanizmów i uczestnicząc w debacie publicznej przy odwoływaniu się do prawa i pryncypiów.

Postępowania naruszeniowe zainicjowane przez Komisję Europejską są oczywiście istotne, ale zawsze będą piętnowane jako motywowane politycznie. Tylko poprzez inicjatywę poszczególnych sędziów, występujących z pytaniami prejudycjalnymi – tak jak czynią to odważni polscy sędziowie w ostatnich latach, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej będzie mógł swobodnie wytyczać kierunki orzecznictwa. Im sprawniej ten proces będzie prowadzony, tym bardziej praworządność i pryncypia prawa europejskiego zostaną obronione przed niszczycielską siłą populizmu. Nie dziwi w tym kontekście, dlaczego polski rząd tak bardzo obawia się pytań prejudycjalnych i wprowadził tzw. ustawę kagańcową.

Marsz 1000 Tóg sprzed roku był wydarzeniem realizującym słowa Julie Allard i Antoine Garapon o tym, że władza sądownicza to najbardziej uniwersalna ze wszystkich trzech władz opisanych przez Monteskiusza²⁶ – właśnie poprzez uczestnictwo w tym marszu sędziów z całej Europy.

Bez względu na naszą narodowość i doświadczenie historyczne, wszyscy mówimy jednym językiem, językiem praworządności, poszanowania niezależności sądów i niezawisłości sędziów, oraz praw fundamentalnych.

Dziękuję za uwagę.