Aspekty prawne programu Rodzina 500 Plus – od ratio legis do praktyki sali sądowej
Podsumowanie
Reasumując, w orzecznictwie sądów zarysowały się istotne rozbieżności. Nie sposób także nie zauważyć, że literalna wykładnia art. 135 § 3 pkt 3 KRO, odnosząca się wyłącznie do zakresu obowiązku alimentacyjnego rodziców, a pomijająca bardziej szczegółowe zagadnienie wpływu świadczenia 500+ na ustalanie zakresu usprawiedliwionych potrzeb dziecka – umiejscawiająca ustalenie tych potrzeb w ustaleniu zakresu obowiązku – skutkuje powstaniem pytania, na które trudno udzielić odpowiedź. Jeżeli bowiem świadczenie wychowawcze nie wpływa w jakikolwiek sposób na ustalenie usprawiedliwionych potrzeb dziecka, obejmujących potrzeby podstawowe (mieszkanie, wyżywienie, ubranie), jak i dodatkowe (płatna edukacja, prywatne leczenie, wakacje, rozrywka), ani nie wpływa na zakres obowiązku świadczeń finansowych ze strony obojga rodziców (ani rodzica pod którego pieczą dziecko pozostaje, ani rodzica zobowiązywanego do płacenia alimentów orzeczeniem sądu) – to świadczenie 500+ zawisa w pewnej próżni czy fikcji. Nie jest bowiem także przeznaczone na akumulację, tj. gromadzenie, by umożliwić lepszy start po osiągnięciu dorosłości. Służyć ma, zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy je wprowadzającej częściowemu pokryciu wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych. Wydaje się więc, że nie można art. 135 § 3 pkt 3 KRO wykładać z pominięciem art. 4 ust. 1 PomWychDzU. W takiej sytuacji możliwe byłoby przyjęcie, że skoro decyzją ustawodawcy świadczenie jest wypłacane osobom, rodzicom zamieszkującym z dzieckiem i tym samym czyniącą większość osobistych starań w stosunku do dziecka – to 500+ powinno służyć uzupełnieniu wkładu finansowego na rzecz dziecka czynionego przez tego rodzica pierwszoplanowego. Takie założenie byłoby zresztą zgodne z rzeczywistością społeczną. Jeśli jednak taki pogląd stoi, jak się zdaje, w sprzeczności z art. 135 § 3 pkt 3 KRO w zw. z art. 135 § 1 i 2 KRO – to jedynym możliwym założeniem jest uwzględnianie świadczenia wychowawczego jako służącego zaspokajaniu ponadstandardowych potrzeb dziecka, leżących ponad zaspokojeniem podstawowych potrzeb życiowych, zwłaszcza w przypadku rodziców dysponujących niewielkimi możliwościami majątkowymi i żyjącymi na niskiej stopie życiowej.
Legal aspects of the Family 500 plus programme – from ratio legis to courtroom practice
The article analyses legal aspects of the Family 500 Plus programme. It discusses the ratio legis of the act, the procedure for its passing and the introduced amendments. The article points out interpretational problems as regards the applicable regulations. Its second part presents a review of the case law of common courts in the context of the potential impact of the 500+ allowance on the judgments in child support cases.
Key words: Family 500 Plus, 500+ allowance, upbringing allowance, child support obligation
* Autorka jest sędzią Sądu Rejonowego we Wrześni; członkinią SSP IUSTITIA Oddział Wielkopolski oraz uczestniczy w pracach Zespołu ds. Prawa Cywilnego.
** Autorka jest doktorantką Instytutu Studiów Społecznych im. Profesora Roberta Zajonca Uniwersytetu Warszawskiego, ekspertką polityk publicznych.
1 T. jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 2407 ze zm.; dalej jako: PomWychDzU.
2 Druk sejmowy nr 216, Rządowy projekt ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, zob. https://sejm.gov.pl/Sejm8.nsf/druk.xsp?nr=216.
3 Ibidem, s. 1.
4 § 1 Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 20.6.2002 r. zasady techniki prawodawczej, Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z 29.2.2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”, Dz.U. z 2016 r. poz. 283.
5 Zob. https://gov.pl/web/rodzina/ruszyly-konsultacje-spoleczne-rodzina-500-plus, dostęp: 3.10.2021 r.
6 Ibidem.
7 D. Puślecki, Rola Programu Rodzina 500 plus na obszarach wiejskich, „Przegląd Prawa Rolnego”, Nr 1(18)/2016, s. 141; A. Ruzik-Sieradzińska, Krótkookresowe skutki programu Rodzina 500+, „Studia z Polityki Publicznej” Nr 1(17)/2018, s. 74.
8 I. Magda, A. Kiełczewska, N. Brandt, The „Family 500+” child allowance and female labour supply in Poland, IBS Working Paper No. 1/2018. Rozszerzona wersja raportu została opublikowana w wserii IZA Discussion Paper: The Effects of Large Universal Child Benefits on Female Labour Supply (No. 11652).
9 P. Michoń, 500+ jako inwestycja w jakość przyszłych pokoleń – analiza dyskursów konwencjonalnych na forach internetowych [w:] A. Durasiewicz (red.), Polityka na rzecz rodzin. Plusy czy minusy?, Warszawa 2020, s. 95–106.
10 A. Siemieniuk, K. Kuligowska, Mediacje w sprawach alimentacyjnych, referat przygotowany na Ogólnopolską Konferencję Naukową, 20.11.2019 r., Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu zob. https://pwsip.edu.pl/afs/images/prace-naukowe/2019/Referat_Mediacje_w_sprawach_alimentacyjnych.pdf), dostęp: 2.20.2021 r.