Aspekty prawne programu Rodzina 500 Plus – od ratio legis do praktyki sali sądowej

(inne teksty tego autora)

²⁶ Legalis.

²⁷ Z uzasadnienia uchwały: „Pogląd zawarty w powołanej wyżej uchwale wpisanej do księgi zasad prawnych wyrażony został w zupełnie odmiennych warunkach i w okresie obowiązywania podstaw wypłacania zasiłku rodzinnego niepowiązanych ani z poziomem zamożności rodzin, ani też z progresją świadczeń na każde kolejne dziecko i nieuwzględniających realnych kosztów utrzymania dziecka. W obecnej sytuacji, gdy wysokość zasiłku rodzinnego ulega systematycznemu podwyższaniu w miarę zmiany warunków społeczno-gospodarczych, jego wysokość uzależniona jest przede wszystkim od zamożności rodziców dziecka oraz liczebności rodziny i jest powiązana z kosztami utrzymania, celowe jest przyjęcie stanowiska, iż zasiłek rodziny powinien być uwzględniony przy ocenie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentacji w rozumieniu art. 135 § 1 KRO, tj. tego z rodziców, które zasiłek pobiera”. „Pobrana z tytułu zasiłku kwota przeznaczona jest dla uprawnionego do alimentacji. Z jego istoty oraz celu wynika, że powinien on służyć zaspokojeniu pewnych – limitowanych jego wysokością – potrzeb. Tym samym zasiłek rzutuje na zakres obowiązku alimentacyjnego i powinien być uwzględniony przy orzekaniu o alimentach. Nie oznacza to wszakże, aby zasiłek podlegał wprost zaliczeniu na poczet alimentów. Intencją ustawodawcy nie było potraktowanie tego świadczenia jako części alimentów, skoro postanowił, że nie podlega on zaliczeniu na poczet alimentów.”

²⁸ Sąd Najwyższy w uzasadnieniu ww. uchwały wskazał, że: „Nie jest możliwe ustalenie katalogu usprawiedliwionych potrzeb podlegających zaspokojeniu w ramach obowiązku alimentacyjnego i odróżnienie ich od tych, które jako przejaw zbytku lub z innych przyczyn nie powinny być uwzględnione. W każdym razie zakres obowiązku alimentacyjnego wyznaczać będą poszczególne sytuacje uprawnionego i zobowiązanego, konkretne warunki społeczno-ekonomiczne oraz cele i funkcje obowiązku alimentacyjnego. Dopiero na tym tle będzie można określić potrzeby życiowe – materialne i intelektualne uprawnionego.(…) Zawsze jednak każde dziecko musi mieć zapewnione podstawowe warunki egzystencji w postaci wyżywienia zapewniającego jego prawidłowy rozwój fizyczny, stosowną do wieku odzież, środki na ochronę zdrowia, kształcenie podstawowe i zawodowe oraz na ochronę jego osoby i majątku. Wyjście poza wymienione potrzeby zależy już tylko od osobistych cech dziecka oraz od zamożności i przyjętego przez zobowiązanego modelu konsumpcji”.

²⁹ Przytoczony w przyp. 10 fragment uzasadnienia ww. uchwały wskazuje jednak na kompensacyjny charakter zasiłku rodzinnego przy jego braku wpływu na obowiązek alimentacyjny, w sytuacji gdy dziecko pozbawione jest ze strony rodzica osobistych starań o wychowanie, co jest dotkliwe dla dziecka – wydaje się, że rzeczywistość społeczna uległa zmianie i współcześnie częste są stany faktyczne, gdy rodzic pozwany o alimenty utrzymuje szerokie kontakty z dzieckiem – w tym ujęciu, z obecnego punktu widzenia, argumentacja ww. uchwały, nadająca zasiłkowi charakter zbliżony do zadośćuczynienia, jest dla aktualnych stanów faktycznych niepełna.

³⁰ Tak M. Andrzejewski [w:] Świadczenia socjalne a obowiązki alimentacyjne członków rodziny w świetle zasady pomocniczości, Praca i Zabezpieczenie Społeczne Nr 11/2019, s. 21–28.

³¹ W uzasadnieniu tego wyroku Sąd poczynił obszerną analizę, m.in. wska­zując, że: „nie można przyjąć, że Sąd ustalając obowiązek alimentacyjny, pomija fakt otrzymywania przez dziecko 500 zł na jego potrzeby, bowiem potrzeby dziecka są ograniczone, a zatem gdyby finansować wszystkie potrzeby dziecka tylko obowiązkiem alimentacyjnym każdego z rodziców to świadczenie 500+, nie miałoby być na co przeznaczone tzn. w zakresie potrzeb dziecka, bo potrzeby dziecka byłyby w całości zaspokojone przez obowiązek alimentacyjny rodziców (i wówczas 500+ byłoby „czystym zyskiem” rodzica je otrzymującego). […] Mając na uwadze powyższe, Sąd uznał, że koszty mieszkania dzieci, ich wyżywienia, ubrania, leczenia i kształcenia w ramach podstawowego zakresu edukacji powinni ponosić rodzice dzieci, zaś dodatkowe potrzeby w zakresie dodatkowych korepetycji (w miejsce albo obok zajęć szkolnych wyrównawczych, lub jako rozszerzenie materiału szkolnego), kosztów rozrywki dzieci, spotkań z kolegami, kina wycieczek, książek zaspokoić może świadczenie 500+. Te potrzeby nie są potrzebami usprawiedliwionymi w świetle możliwości zarobkowych rodziców dzieci, które są na minimalnym poziomie. ­Owszem dziecko ma prawo pójść do kina czy pojechać na wycieczkę, ale jeśli rodziców ledwie stać na ich wyżywienie i ubranie (przy swoim wykształceniu, doświadczeniu zawodowym, sposobie zatrudnienia) to nie można oczekiwać, że rodzic zrezygnuje z własnego wyżywienia czy leczenia, żeby dziecko poszło do kina czy na pizzę z kolegami zob. https://orzeczenia.ms.gov.pl.

³² „Zasiłek ten powinien być przeznaczony na poprawę warunków wychowawczych dziecka, na koszty związane z rozwojem jego zainteresowań, na dodatkowe potrzeby dziecka”, Legalis.

³³ „Nie ma racji powód podnosząc, że Sąd I instancji popełnił błąd wliczając do dochodów jego matki świadczenia socjalne, w tym świadczenie 500+. Świadczenie wychowawcze, zgodnie z wolą ustawodawcy, nie może mieć wpływu na zakres świadczenia alimentacyjnego. Celem udzielenia świadczenia wychowawczego jest jednak częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych. Matka powoda winna zatem środki te wydatkować na polepszenie sytuacji życiowej małoletniego. Nie sposób przy tym uznać, że środki te niejako nie istnieją, gdyż stanowią stały, comiesięczny dochód rodziny, przez co Sąd jest zobowiązany uwzględnić je w czynionych ustaleniach faktycznych. Świadczenie to ma na celu przede wszystkim podniesienie poziomu życia dzieci ponad to, co zapewniają im rodzice i winno być spożytkowane w całości na potrzeby dzieci”, Legalis.

³⁴ „W ocenie Sądu koszty leczenia powódki w części powinny być pokryte z tzw. świadczenia wychowawczego 500 plus (za 12 miesięcy daje to kwotę 6000 zł), bowiem m.in. na taki cel powinno być ono przeznaczane”, Legalis.

³⁵ „Z cytowanego wyżej art. 135 § 3 pkt 3 KRO wynika, iż na zakres świadczeń alimentacyjnych nie mają wpływu świadczenia wychowawcze tzw. 500 plus. Skoro ustawodawca jasno uregulował tę kwestię to brak jest podstaw do przyjęcia forsowanego przez pozwanego podejścia odnośnie przeznaczenia świadczenia wychowawczego”, Legalis.

³⁶ „W tym kontekście, odnieść należy się do kwestii świadczenia wychowawczego wypłacanego na podstawie ustawy z 11.2.2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz.U. z 2019 r. poz. 2407), tj. tzw. 500+, które jak wprost wynika z literalnego brzmienia art. 135 § 3 pkt 3 KRO nie wpływa na zakres obowiązku alimentacyjnego. To rodzice małoletnich są bowiem zobowiązani do alimentacji na ich rzecz oraz do zapewnienia dzieciom środków na zaspokojenie ich usprawiedliwionych potrzeb. Wsparcie publiczne ma na celu jedynie pomoc rodzicom i częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka. Fakt otrzymywania ww. świadczenia nie może zatem prowadzić alimentacji w mniejszym zakresie, niż wynika to z potrzeb dziecka na danym etapie rozwoju. Tym samym tezy pozwanego, w przedmiocie rzekomego wpływu ww. świadczenia na ciążący na nim obowiązek alimentacyjny są całkowicie nieuzasadnione”.

³⁷ Zob. https://orzeczenia.ms.gov.pl/.

³⁸ „Na marginesie należy zauważyć, iż wprawdzie zgodnie z art. 135 § 3 KRO, świadczenia rodzinne oraz świadczenie wychowawcze tzw. «500+» nie wpływają na zakres świadczeń alimentacyjnych, jednakże na gruncie niniejszej sprawy nie sposób nie zauważyć, iż nawet po obniżenie alimentów A.Ł. będzie pobierać na małoletnią W. świadczenia w łącznej wysokości ponad 1000 zł (świadczenie 500+, zasiłek rodzinny, dodatki do zasiłku rodzinnego oraz alimenty z funduszu alimentacyjnego), którą to kwotę nie sposób uznać za niewystarczającą na pokrycie jej usprawiedliwionych potrzeb”.

³⁹ „Zgodnie zaś z art. 135 § 3 pkt 3 KRO, na zakres świadczeń alimentacyjnych nie wpływają świadczenie wychowawcze, o którym mowa w ustawie z 11.2.2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz.U. poz. 195), które pobiera przedstawicielka ustawowa małoletnich. Należy także zauważyć, że to u matki dzieci przybywają na co dzień, co z jednej strony powoduje określone koszty związane np. z korzystaniem z mediów, z drugiej zaś oznacza, że udział matki w osobistej pieczy i wychowaniu dzieci jest większy, co również, w świetle cytowanych przepisów, winno zmniejszać jej udział finansowy w obowiązku alimentacyjnym”.

⁴⁰ Legalis.

⁴¹ „Ponadto, w ocenie Sądu fakt, że świadczenie wychowawcze z programu 500+ nie ma wpływu na zakres świadczeń alimentacyjnych oznacza także, że nie wlicza się tej kwoty do dochodów rodziny (bowiem ma ono tylko jeden cel, to jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych, tego konkretnego dziecka, na które jest przyznane). A zatem wypłacanego świadczenia wychowawczego rodzicowi, pod którego opieką pozostaje dziecko nie zalicza się jako dochodu tego rodzica, mającego wpływ na jego (tego rodzica) zakres świadczenia alimentacyjnego wobec dziecka. Z powyższych względów nie można uznać, że świadczenie wychowawcze w wysokości 500 zł zwiększa dochody matki małoletniej powódki i wpływa na obniżenie obowiązku alimentacyjnego pozwanego wobec córki”.