II Kongres Prawników Polskich 1.6.2019 r. w Poznaniu
III Panel radcowski: „W obronie obywatela – Przeciwdziałanie mowie nienawiści”
„W obronie obywatela – Przeciwdziałanie mowie nienawiści” to tytuł ostatniego panelu Kongresu, moderowanego przez r. pr. Macieja Bobrowicza – Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych.
W trakcie panelu przedstawiono nowelizację Kodeksu karnego dotyczącą walki z mową nienawiści oraz wyjaśniono wiele kwestii socjologicznych i prawnych, związanych z nasilającym się w ostatnich latach zjawiskiem tzw. mowy nienawiści. Uczestnicy panelu zastanawiali się, dlaczego ściganie przestępstw mowy nienawiści jest takie trudne. Przedstawiono również konkretne rozwiązania prawne, które mogłyby tę sytuację zmienić.
Powołana podczas I Kongresu Prawników Polskich w 2017 r., reprezentująca różne zawody prawnicze Społeczna Komisja Kodyfikacyjna, której zadaniem jest opracowanie i przekazanie podmiotom posiadającym inicjatywę ustawodawczą konkretnych projektów ustaw lub nowelizacji w sprawach będących tematem Kongresu, zaproponowała zmiany Kodeksu karnego dotyczące kwestii przeciwdziałania mowie nienawiści. Propozycje te obejmują m.in. zwiększenie wymiaru kary, jeżeli przestępstwo było motywowane uprzedzeniami związanymi z rasą, kolorem skóry, pochodzeniem lub przynależnością narodową albo etniczną, przynależnością wyznaniową albo bezwyznaniowością, światopoglądem, poglądami politycznymi, płcią, orientacją seksualną, tożsamością płciową, wiekiem, niepełnosprawnością lub inną porównywalną podstawą. Ponadto w takim przypadku sąd mógłby orzec nawiązkę na rzecz organizacji, do której zadań statutowych należy ochrona lub promowanie praw człowieka, ochrona przed dyskryminacją lub nierównym traktowaniem albo ochrona praw osób należących do grupy, uprzedzeniami wobec której przestępstwo było motywowane. Ściganie przestępstw tego typu mogłoby nastąpić na wniosek pokrzywdzonego lub organizacji, do której zadań statutowych należy ochrona przed dyskryminacją lub nierównym traktowaniem lub ochrona praw osób należących do grupy, uprzedzeniami wobec której przestępstwo było motywowane. Z wnioskiem takim mógłby wystąpić także Rzecznik Praw Obywatelskich. Zmiany w Kodeksie karnym miałyby również uwzględniać karę grzywny, ograniczenia lub pozbawienia wolności w sytuacji znieważania innych osób lub grupy osób w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do tej osoby lub grupy osób dotarła, w tym również za pomocą środków masowego komunikowania.
Uczestnikami panelu, którym zagadnienia przeciwdziałania mowie nienawiści nie są obce w codziennie wykonywanej pracy zawodowej, byli:
• Piotr Adamowicz – działacz opozycyjny od końca lat 70., wieloletni dziennikarz i brat tragicznie zmarłego prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza;
• r. pr. Karolina Kędziora – członkini Komisji Praw Człowieka KRRP, prezeska Polskiego Towarzystwa Prawa Antydyskryminacyjnego, certyfikowana trenerka antydyskryminacyjna oraz trenerka Programu Human Rights Education for Legal Professionals Rady Europy;
• adw. Marek Mikołajczyk – od 1986 r. działacz w strukturach samorządu adwokackiego, wieloletni członek NRA, również aktualnie;
• r. pr. Mateusz Woiński – doktor nauk prawnych na podstawie pracy „Prawnokarne aspekty zwalczania rasizmu i ksenofobii a wolność słowa”. Członek Komisji ds. Aplikacji i wykładowca w Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Warszawie;
• r. pr. Jarosław Zagrodnik – dr hab., Profesor Uniwersytetu Śląskiego, pracownik naukowy w Katedrze Prawa Karnego Procesowego WPiA UŚ;
• sędzia Urszula Żółtak – doktor nauk prawnych, Wiceprezes Warszawskiego Oddziału SSP „Iustitia”, SSR dla Warszawy Mokotowa w Warszawie. Aktywnie uczestniczy w projekcie „Sędziowie przeciw mowie nienawiści” zainicjowanym przez SSP „Iustitia” we współpracy z Uniwersytetem SWPS, Centrum Badań nad Uprzedzeniami oraz Helsińską Fundacją Praw Człowieka;
• Leszek Mellibruda – psycholog społeczny i biznesu, konsultant Europejskiego Forum Przedsiębiorczości i ekspert Klubu Integracji Europejskiej.
Panel rozpoczął się od przedstawienia niepokojących statystyk, ukazujących skalę problemu mowy nienawiści w dzisiejszych czasach. Wynika z nich m.in., że aż 64% nastolatków przyznaje się do stosowania którejś z form mowy nienawiści, prawie 2/3 młodzieży zetknęło się w Internecie z antysemicką mową nienawiści, co trzeci dorosły Polak zetknął się w Internecie z wypowiedziami rasistowskimi, a ponad 70% młodych ludzi spotkało się z rasizmem w sieci. Z przedstawionej uczestnikom Kongresu prezentacji wynika również, że osoby mające częsty kontakt z mową nienawiści deklarują wyższy poziom agresji słownej. W prezentacji postawiono pytanie, będące wstępem do dyskusji – co chcemy z tym zrobić?
Zjawisko i pojęcie „mowy nienawiści” zdefiniował podczas dyskusji Leszek Mellibruda. Zdaniem psychologa, zjawisko to ma bardzo głębokie korzenie i jest ponadkulturowe, ponieważ sięga do pewnych cech i właściwości osobowości człowieka. Źródło tej cechy lub właściwości wiąże się ze stylem wychowania, które też jest ponadkulturowe. Rozmówca powoływał się na dokonywane szeroko w Polsce badania dotyczące mowy nienawiści, z których wynika, że dużo częściej mowa nienawiści jest używana przez młodzież i ludzi młodych niż przez starszych, pomimo panującego powszechne przekonania, że stosowanie mowy nienawiści jest domeną polityków. Słuchacze dowiedzieli się, że mowa nienawiści zmierza głównie do tego, żeby postawić w stan zagrożenia innych ludzi oraz żeby spowodować, że inne osoby lub grupy osób, zagrażają „nam”, tworząc groźny podział na „my” i „wy”. W toku dyskusji potwierdził to stanowisko moderator panelu Maciej Bobrowicz: „W jednym z raportów, znajduje się bardzo poważna konkluzja, doprowadzająca do wniosku, że dzielenie społeczeństwa na grupy, które mają negatywne emocje w stosunku do siebie: »my jesteśmy lepsi, wy jesteście gorsi« – powoduje bardzo poważny skutek w postaci rozpadu społeczeństwa obywatelskiego” – wskazywał Prezes KRRP.
Badania, na które powoływał się w swoim wystąpieniu Leszek Mellibruda, wskazują również, że mowa nienawiści pełni bardzo ważną funkcję jako narzędzie wpływu – wpływu w zakresie marketingu czy walki politycznej.
Na początku panelu, głos zabrał również Piotr Adamowicz, brat zamordowanego Prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza. W osobistym przekazie zaapelował do przedstawicieli zawodów prawniczych o konieczność wypracowania takich narzędzi prawnych, które pozwolą ograniczyć lub zminimalizować tzw. hejt i mowę nienawiści z życia publicznego.