II Kongres Prawników Polskich 1.6.2019 r. w Poznaniu
Antidotum na to jest ponowne oddzielenie funkcji prokuratora generalnego od funkcji ministra sprawiedliwości – z likwidacją wszelkich związków tego prokuratora z władzą wykonawczą, co jednak miało miejsce pod rządami ustawy obowiązującej do 4.3.2016 r. W ślad za tym powinny pójść rozwiązania dające prokuratorowi generalnemu dość silną władzę i silną pozycję ustrojową.
Zaakcentował, że przez ostatnie 20 lat, kiedy prokuratura nie znalazła się w Konstytucji RP z 1997 r., zabrakło dyskusji o tym, jaką rolę w państwie polskim ma pełnić prokuratura, jakie ma mieć zadania, jaki powinniśmy przyjąć model ustrojowy. Obecnie rola prokuratora, który w mediach często nazywany jest śledczym, sprowadza się do tego, że poprawia błędy funkcjonariuszy policji czy innych organów prowadzących postępowanie.
Idea, którą przedstawił w imieniu Stowarzyszenia, dotyczy nowego modelu prokuratury. Jest to model, który wynika wprost z pewnych zapisów przyjętych przez ciała europejskie; odwołał się do wspólnej opinii Europejskich Rad Konsultacyjnych Sędziów i Prokuratorów, zw. deklaracją z Bordeaux, gdzie w sposób jasny stwierdzono, że w interesie społeczeństwa jest zagwarantowanie praworządności poprzez uczciwy, bezstronny, sprawiedliwy i skuteczny wymiar sprawiedliwości, gdzie na wszystkich etapach postępowania prawa i wolności jednostki są zagwarantowane oraz chroniony jest porządek publiczny. Zadeklarował, że do tego rozwiązania jako Stowarzyszenie dążą.
W dalszej części wystąpienia podkreślił, że udział prokuratora w wymiarze sprawiedliwości coraz bardziej się zmniejsza, jest obecnie znikomy, co wynika z rozwiązań ustawowych. Efekt jednak jest taki, że według badań z 2018 r., z udziałem prokuratora odbywa się 30% spraw.
Kolejnym postulatem Stowarzyszenia jest przyjęcie modelu sądowego jako modelu funkcjonowania prokuratury z pewnymi elementami śledczymi; prokurator powinien stać się elementem wymiaru sprawiedliwości. Dostrzegł konieczność napisania nowej ustawy o prokuraturze. Analiza wszystkich poprzednich ustaw prowadzi bowiem do wniosku, że od wielu lat powielana jest procedura sięgająca do wzorców z lat 50., a przynajmniej do 1986 r. Nawet obecna ustawa zawiera ok. 90% przepisów, które już poprzednio obowiązywały, z tymi zmianami, które są korzystne dla opcji rządzącej.
Na koniec podkreślił, że prokuratura nie może być orężem walki politycznej żadnej opcji, musi być organem, który będzie stosował przepisy prawa, stał i bronił obywateli podobnie jak sądy.
Prof. Krystian Markiewicz, prezes SSP „Iustitia” wypowiedział się o konieczności zmian w prawie. Podkreślił, że zmiany muszą być całościowe, co próbuje zrobić Społeczna Komisja Kodyfikacyjna. Podał założenia zmian:
1) sąd musi być sprawny, ale również niezależny;
2) cała regulacja musi być zgodna z Konstytucją RP i uwzględnić w możliwie szerokim stopniu udział czynnika społecznego, ale w sposób mądry;
3) organizacja i kompetencje Krajowej Rady Sądownictwa: sędziowie (nie politycy) powinni wybierać sędziów do KRS w wyborach powszechnych spośród jawnie zgłoszonych kandydatów. Konsekwencją byłoby poszerzenie funkcji KRS, wśród których byłby nie tylko konstytucyjny obowiązek stania na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów, ale też zarządzanie efektywnością sądownictwa, gospodarką. Konieczne jest również przesunięcie nadzoru administracyjnego nad sądami, odcięcie od KRS ministra sprawiedliwości i polityków. KRS musi mieć szeroką legitymację, co zapewni powołanie przy niej Rady Społecznej złożonej z przedstawicieli zawodów prawniczych i organizacji pozarządowych; ten organ będzie mógł odpowiadać za funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości przy jednoczesnej kooperacji z samorządem sędziowskim, który został całkowicie zmarginalizowany, gdzie organ zwany KRS nawet nie czeka na opinie o kandydatach, sam sobie powołuje sędziów, jakich chce wraz z prezydentem. Celem jest doprowadzenie do tego, by organy samorządu sędziowskiego miały coś do powiedzenia, przywrócenie organów samorządu sędziowskiego na szczeblu krajowym;
4) potrzeba dyskusji nad wprowadzeniem jednolitego statusu sędziego (sędzia sądu powszechnego w sądzie rejonowym, okręgowym i apelacyjnym), przy zachowaniu dotychczasowej struktury sądownictwa powszechnego;
5) odnosząc się do odpowiedzialności dyscyplinarnej, konieczna jest likwidacja spec-izby dyscyplinarnej w Sądzie Najwyższym i powrót do sprawdzonego systemu (sąd apelacyjny jako sąd I instancji, Sąd Najwyższy jako sąd odwoławczy). Postępowanie to powinno być jawne i transparentne; sędzia, prokurator i adwokat mają prawo do sądu jak każdy obywatel. Potrzeba wzmocnienia statusu osoby pokrzywdzonej. Podkreślił, iż sędziowie chcą funkcjonować razem ze społeczeństwem.
Podsumowaniem panelu jest Deklaracja praworządności:
1) wybór sędziów do KRS przez sędziów w wyborach powszechnych, a nie przez polityków;
2) samozarządzanie sędziów wraz z KRS zamiast nadzoru Ministra Sprawiedliwości–Prokuratora Generalnego;
3) poszerzenie możliwości udziału obywateli w wymiarze sprawiedliwości;
4) jawne i rzetelne sądowe postępowania dyscyplinarne dla sędziów i prokuratorów zamiast upolitycznionego i inkwizycyjnego postępowania przed spec-sądami;
5) rozdzielenie funkcji Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego jako warunek odpolitycznienia prokuratury;
6) ograniczenie funkcji śledczych zasadniczym elementem zapewnienia rzetelnego udziału prokuratora w wymiarze sprawiedliwości.
Red. Ewa Ivanowa, zamykając panel, powiedziała: Z wykładni prawa uczynili państwo sztukę. Od tego, jak sędziowie interpretują prawo, zależy ich niezawisłość i wolność obywateli.
Monika Ciemięga
Sędzia Sądu Rejonowego w Opolu