II Kongres Prawników Polskich 1.6.2019 r. w Poznaniu
Następnie zaprezentowano nagranie z wypowiedzią r. pr. Mirosława Wróblewskiego z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, który przedstawił jakie narzędzia prawne mogą być wykorzystane w walce z mową nienawiści. Przedstawiciel RPO zauważył, że przy walce z przestępstwami z nienawiści najczęściej wykorzystujemy i myślimy o środkach prawno-karnych, zapominając o możliwości skorzystania z innych środków prawnych, takich jak środki cywilno-prawne albo też regulacje prawa antydyskryminacyjnego. Mecenas Wróblewski podkreślił, że aby skutecznie zwalczać przestępstwa z nienawiści, trzeba posiadać wiedzę i gromadzić informacje o tych przestępstwach.
Zaprezentowane stanowisko potwierdziła sędzia Urszula Żółtak, według której przepisy pozwalające na walkę z mową nienawiści są bardzo rzadko wykorzystywane w praktyce. Jej zdaniem wynikać to może w dużej mierze z niskiej świadomości obywateli w zakresie możliwości korzystania ze swoich praw lub pomocy profesjonalnych pełnomocników. Rozwiązaniem tego problemu mogłoby być wprowadzenie społecznych kampanii informacyjnych.
Głos w dyskusji zabrał również adw. Marek Mikołajczyk. Brak możliwości skutecznego egzekwowania swoich praw na tle przestępstw związanych z mową nienawiści wynika zdaniem rozmówcy z niewłaściwego dostosowania systemu prawnego do zmieniającej się szybko rzeczywiści. Utrudnieniem w tym zakresie jest np. brak w przepisach prawa legalnej definicji „mowy nienawiści”. Brak tej definicji jako zjawiska emocjonalnego powoduje niepewność wśród prawników co do tego, jak należy interpretować to pojęcie. Prelegent podał trafny przykład braku uregulowania w Kodeksie karnym np. przestępstw na tle homofobii, transfobii, seksizmu, bezdomności czy niepełnosprawności. Zachowania na tym tle naruszające prawo, muszą więc być oceniane nie wprost – a w kontekście innych regulacji kodeksowych i wymagają działania niejako według własnego uznania. „Konkluzja jest smutna. W praktyce, jeżeli dostajemy do prowadzenia sprawę z kategorii mowy nienawiści po stronie pokrzywdzonego, to zaczyna się droga pod górkę, począwszy od wyboru trybu postępowania. Zastanawiamy się czy złożyć zawiadomienie do prokuratury, czy od razu kierować się prywatnym aktem oskarżenia, czy może skierować się od razu na drogę postępowania sądowego w trybie ochrony dóbr osobistych?” – wskazywał podczas rozmowy Marek Mikołajczyk. Penelista zaapelował na zakończenie, że prawnicy powinni podjąć skomasowaną walkę z mową nienawiści.
Podczas Kongresu wypowiadała się również r. pr. Karolina Kędziora, która przypomniała o możliwości stosowania często pomijanej, obowiązującej od 2011 r. ustawy o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania. Ustawa ta jest pomocnym narzędziem w walce z przestępstwami na tle mowy nienawiści. W ustawie posłużono się zasadą przeniesionego ciężaru dowodu. Dzięki takim regulacjom osoby, które stawiają zarzut np. dyskryminacji są zobowiązane jedynie do uprawdopodobnienia, że do niewłaściwych zachowań doszło, natomiast dowód przeciwny powinna przedstawić osoba, której niewłaściwe zachowanie zarzucono.
Organizatorzy trzeciego panelu Kongresu poprosili o wypowiedź na temat mowy nienawiści Jerzego Owsiaka. W krótkim materiale filmowym Prezes Fundacji WOŚP podziękował prawnikom, że zajmują się tak ważnym społecznie problemem hejtu. Wskazał również, że Fundacja także włącza się w działania przeciwko mowie nienawiści, wykorzystując przy różnego rodzaju aktywności motto #hejtminiegra.
Podczas Kongresu głos zabrali przedstawiciele Społecznej Komisji Kodyfikacyjnej – r. pr. Mateusz Woiński oraz r. pr. Jarosław Zagrodnik. Komisja pracowała nad rozwiązaniami prawnymi, które umożliwią skuteczniejszą walkę z mową nienawiści. Prelegenci przedstawili tło historyczne zmian, jakie dotychczas próbowano wprowadzić w Kodeksie karnym w omawianym zakresie. Członkowie Komisji zaproponowali rozwiązania zmierzające do wprowadzenia regulacji umożliwiających sądowi w przypadku stwierdzenia, że przestępstwo było motywowane uprzedzeniami związanymi z wrażliwymi cechami, takimi jak światopogląd, poglądy polityczne, płeć, orientację seksualną, tożsamość płciową, wiek, niepełnosprawność lub inną porównywalną podstawę, wymierzenie kary w wysokości nie niższej niż dolna granica ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Proponuje się również dokonanie zmian w zakresie ścigania określonych czynów, które dzisiaj są ścigane z oskarżenia prywatnego, przyjmując wnioskowy tryb ścigania.
Po przedstawieniu stanowisk dotyczących stosowania aktualnych regulacji prawnych oraz postulatów na przyszłość, moderator panelu Maciej Bobrowicz przystąpił do zadawania pytań jego uczestnikom, kierowanym przez publiczność Kongresu.
Na pytanie o skutkach, jakie wywołuje posługiwanie się mową nienawiści odpowiadał Leszek Mellibruda. Jego zdaniem, najważniejsze jest to, że posługiwanie się mową nienawiści poważnie uszkadza wszystko to, co wiąże się z poczuciem godności i wszystko to, co wiąże się z poczuciem wartości samego siebie. Z drugiej strony, powoduje lawinową reakcję przejmowania pewnych elementów mowy nienawiści jako formy obrony.
Prezes KRRP zapytał na koniec o opinię dziennikarza Piotra Adamowicza, jaka może być rola dziennikarzy w zwalczaniu mowy nienawiści. P. Adamowicz wskazał, że to co mogą zrobić dziennikarze to wyłapywać, monitorować i pisać, czyli de facto uzewnętrzniać i edukować.
Podsumowując przeprowadzony panel Maciej Bobrowicz wskazał, że celem tego panelu było zwrócenie uwagi z jak poważnym problemem mamy do czynienia w kontekście przeciwdziałania mowie nienawiści. Prezes KRRP zaapelował, aby zebrane w jednym miejscu środowisko prawnicze nigdy nie było na ten problem obojętne.
Zdjęcia zostały udostępnione dzięki uprzejmości KIRP.