- Prawo ustrojowe
- Artykuł pochodzi z numeru IUSTITIA 1-2(50)/2023, dodano 25 czerwca 2023.
Jak odbudować państwo prawa w Polsce? O Prawie, o Nas Samych, o Europie i o Obietnicy „Nawyków Serca”
10 O tym też rozmowa A. Łukaszewicz z A. Strzemboszem i T.T. Koncewiczem, Historia pokazała, że warto być uczciwym, „Rzeczpospolita” z 22.01.2020 r.
11 J. Czaja, M. Matczak, T. Zalasiński, W. Jasiński, Ł. Bojarski (red.), Jak przywrócić państwo prawa? (Fundacja Batorego, 2020), https://www.batory.org.pl/publikacja/jak-przywrocic-panstwo-prawa/.
12 Zob. też opracowania Rechtsstaatlichkeit. Das Ende der liberalen Demokratie in Polen?/Praworządność. Koniec liberalnej demokracji w Polsce?, w: DIALOG Nr 131/2020 (https://www.dialogmagazin.eu/ausgabendetails/nr-131-2020.html) i Kryzys Państwa Prawa, w: Czas Kultury 4/2020 (http://czaskultury.pl/magazyn/czas-kultury-42020-207/) oraz analiza niżej.
13 Przedmowa, w: T. Kaczmarek (red.), System Prawa Karnego. Nauka o karze. Sądowy wymiar kary, Warszawa 2015, s. VI.
14 Szeroko o tym piszę In Jerusalem my Heart wanted to Scream out: „I am Polin, too”, https://verfassungsblog.de/in-jerusalem-my-heart-wanted-to-scream-out-i-am-polin-too/ oraz Z Izraela przywiozłem kilka lekcji dla naszej zagubionej i bezradnej opozycji, Gazeta Wyborcza 18.4.2023 r., https://wyborcza.pl/magazyn/7,124059,29666328,tomasz-koncewicz-z-izraela-przywiozlem-kilka-lekcji-dla-naszej.html.
15 O tym z szerszej perspektywy komparatystycznej S. Levitsky, D. Ziblatt, How Democracies Die, New York 2017), którzy piszą o wadze „informal rules” jako podporze każdej stabilnej demokracji.
16 W istocie rozmontowanie polskiego sądu konstytucyjnego dostarcza książkowego przykładu jak krok po kroku przejmować niezależną instytucję i proces ten przystroić w szaty legalistyczne. Metodyczne zniszczenie sądu konstytucyjnego to jedna z tych lekcji na przyszłość, której nie można zapomnieć, lekcji, której wagi prawnicy nie docenili w grudniu 2015 r., i później. Pierwsze oznaki budzenia się z stanu hibernacji i wygodnego podejścia wyznaczonego przez „business as usual” nastąpił dopiero wtedy, gdy sąd konstytucyjny przestał faktycznie istnieć. Mobilizacja była tyleż gwałtowna i masowa, co boleśnie krótkotrwała. Pytanie powstaje, czy marsz 4.6.2023 r. należy po raz kolejny do takiego zrywu chwili? O tym pisałem No more „Business as Usual” Looking Beyond the Constitutional Oppression, https://verfassungsblog.de/no-more-business-as-usual/ z odesłaniami do dalszej literatury. O demontażu TK wnikliwie L. Garlicki, Disabling the Constitutional Court in Poland? w: A. Szmyt, B. Banaszak (red.), Transformations of law systems in Central, Eastern and Southeastern Europe in 1989–2015. Liber Amicorum in Honorem Prof. dr Dres. H.C. Rainer Arnold (Gdańsk 2016); s. 63–69; M. Wyrzykowski, Bypassing the Constitution or changing the constitutional order outside the constitution w: A. Szmyt, B. Banaszak (red.), Transformations of law systems in Central, Eastern and Southeastern Europe in 1989 – 2015. Liber Amicorum in Honorem Prof. dr Dres. H.C. Rainer Arnold, s. 159–179; W. Sadurski, What is Going on in Poland is an attack against Democracy, na https://verfassungsblog.de/what-is-going-on-in-poland-is-an-attack-against-democracy/; T.T. Koncewicz, Polish Constitutional Drama: Of Courts, Democracy, Constitutional Shenanigans and Constitutional Self-Defense, „I-CONnect”, www.iconnectblog.com/2015/12/polish-constitutional-drama-of-courts-democracy-constitutional-shenanigans-and-constitutional-self-defense/; T.T. Koncewicz, Farewell to the Polish Constitutional Court, Verfassungsblog, http://verfassungsblog.de/farewell-to-the-polish-constitutional-court/; T.T. Koncewicz, Statutory tinkering: on the Senate’s changes to the Law on the Polish Constitutional Tribunal, Verfassungsblog, http://verfassungsblog.de/statutory-tinkering-senate-polish-constitutional-tribunal/; O skutkach marginalizacji polskiego sądu konstytucyjnego: T.T. Koncewicz, ‘Existential Judicial Review’ in Retrospect and ‘Subversive Jurisprudence’ in Prospect. The Polish Constitutional Court Then, Now and… Tomorrow, https://verfassungsblog.de/existential-judicial-review-in-retrospect-subversive-jurisprudence-in-prospect-the-polish-constitutional-court-then-now-and-tomorrow/; T.T. Koncewicz, From constitutional to political justice: The Tragic Trajectories of the Polish Constitutional Court, nahttps://verfassungsblog.de/from-constitutional-to-political-justice-the-tragic-trajectories-of-the-polish-constitutional-court/; T.T. Koncewicz, A. Podolska, Constitutional Developments. Poland, w: R. Albert, D. Landau, P. Faraguna, Š. Drugda (red.), The I·CONnect, Clough Center 2018 Global Review of Constitutional Law (Clough Center for the Study of Constitutional Democracy, Boston 2019).
17 O tym tyleż wnikliwe co niezwykle smutne analizy Profesora M. Wyrzykowskiego, naruszają Konstytucję. Nie dziwmy się, gdy będą naruszać nasze prawa i wolności, https://oko.press/prof-wyrzykowski-naruszaja-konstytucje-beda-naruszac-nasze-prawa-i-wolnosci/; Trwa wojna przeciw konstytucji, https://kulturaliberalna.pl/2021/03/02/trwa-wojna-przeciw-konstytucji/. W 2021 r. Konstytucja leży podarta na strzępy, https://kulturaliberalna.pl/2021/03/09/w-2021-konstytucja-lezy-podarta-na-strzepy/; to nie kryzys, to wojna, na https://magazynpismo.pl/idee/rozmowa/miroslaw-wyrzykowski-to-nie-kryzys-to-wojna/?seo=pw.
18 T.T. Koncewicz, Ten Anti-Constitutional Commandments, https://verfassungsblog.de/10-anti-constitutional-commandments/. W języku polskim: T.T. Koncewicz, J. Zajadło, Po co PiS-owi konstytucja? Po nic. Woli państwo bez prawdziwej Konstytucji, https://oko.press/koncewicz-zajadlo-po-co-pis-owi-konstytucja-po-nic-woli-panstwo-bez-prawdziwej-konstytucji/ Ostatnio szeroko także From POLEXIT to E(U)EXIT? Poland, European Union and beyond. The essay in constitutional pessimism, in A. Kozłowski (eds.), Rządy prawa jako wartość uniwersalna: księga jubileuszowa Profesora Krzysztofa Wójtowicza (Rule of law as a universal value. Liber Amicorum Professor Krzysztof Wójtowicz), Wrocław 2022, Uniwersytet Wrocławski), http://repozytorium.uni.wroc.pl/Content/135859/PDF/03_08_T_T_Koncewicz_From_POLEXIT_to_E(U)EXIT_Poland_European_Union_and_beyond.pdf.
19 K.L. Scheppele, Autocratic Legalism, University of Chicago Law Review, Nr 45/2018, s. 545.
20 K.L. Scheppele, The social lives of constitutions w: P. Blokker, Ch. Thornhill (red.), Sociological Constitutionalism, Cambridge–New York 2017.
21 Na temat politics of resentment jako uformowanej doktryny konstytucyjnej zob. T.T. Koncewicz, Understanding the politics of resentment: of the principles, institutions…, s. 1; T.T. Koncewicz, European Union and Democratic Backsliding, Constitutional design and change, w: X. Contiades, A. Fotiadou (red.), Routledge Handbook of Constitutional Change (Routledge 2020); T.T. Koncewicz, The politics of resentment and first principles, s. 457 i n. O tym też P. Blokker, Populist Constitutionalism, http://verfassungsblog.de/populist-constitutionalism/. W języku polskim także J. Zajadło, T.T. Koncewicz, Po co PiS-owi konstytucja? Po nic. Woli państwo bez prawdziwej Konstytucji, https://oko.press/koncewicz-zajadlo-po-co-pis-owi-konstytucja-po-nic-woli-panstwo-bez-prawdziwej-kontytucji.
22 O tym zob. moje bardziej szczegółowe analizy Pogarda dla sądów to POLEXIT, „Gazeta Wyborcza”, http://wyborcza.pl/magazyn/7,124059,25134071,pogarda-dla-sadow-to-polexit.html, POLEXIT? Quo Vadis Polonia? Dialog 131/2020; POLEXIT. Mit i rzeczywistość, Czas Kultury 4/2020; POLEXIT. Quo vadis POLONIA, https://verfassungsblog.de/polexit-quo-vadis-polonia/ oraz ostatnio trzyczęściowe opracowanie Capturing the state and „polexiting” the Union – An essay in constitutional pessimism (część I): Meet the new (un)constitutional doctrine, https://reconnect-europe.eu/blog/polexit1/; Capturing the state and „polexiting” the Union – An essay in constitutional pessimism (część II): Still paddling together?, https://reconnect-europe.eu/blog/polexit2/; Capturing the state and „polexiting” the Union – An essay in constitutional pessimism (część III) From POLEXIT to E(U)EXIT: a rhetorical figure or (already) creeping reality?, https://reconnect-europe.eu/blog/polexit3/.
23 Należy wyjaśnić, że ilekroć posługuję się terminem „Wspólnoty” mam na myśli trzy pierwsze wspólnoty powołane w 1951 r. (EWWIS) i w 1957 r. (EWG i EUROATOM), które wraz z rozwojem procesów integracyjnych zostały zastąpione przez Unię Europejską. Odwołując się do orzecznictwa Trybunału sprzed 1992 r. i Traktatu z Maastricht o Unii Europejskiej, terminem podstawowym są więc „Wspólnoty”, ew. „Wspólnota”. Dopiero po 1992 r. terminem takim staje się „Unia”. Z kolei użycie terminu „wspólnota” pisanego z małej litery ma podkreślać i odnosi się do idei wspólnoty politycznej jako podstawowego celu integracji europejskiej.
24 O tym T.T. Koncewicz, Understanding the politics of resentment: of the principles, institutions, s. 501; T.T. Koncewicz, The politics of resentment and first principles.
25 O tym szeroko pisałem Understanding the Transnational Legal Order – Part 1: Of Pressures and Ambitions, https://reconnect-europe.eu/blog/understanding-the-transnational-legal-order-part-1-of-pressures-and-ambitions/; Understanding the Transnational Legal Order – Part 2: What kind of a transnational consensus?, https://reconnect-europe.eu/blog/understanding-the-transnational-legal-order-part-2/ i Understanding the Transnational Legal Order – Part 3: The TLO in Europe: a lost cause?, https://reconnect-europe.eu/blog/understanding-the-transnational-legal-order-part-3/.
26 O tym szeroko W. Sadurski, Poland’s Constitutional Breakdown (Oxford University Press, 2019).
27 Political Justice: The Use of Legal Procedure for Political Ends (Princeton University Press, 1961).
28 O tym szeroko piszę When legal fundamentalism meets political justice. The case of Poland’, (2022) 55 Israel Law Review 302.
29 P. Bard, N. Chronowski, Z. Fleck, Use, Misuse, and Abuse of Constitutional Identity in Europe, CEU Democracy Institute Working Paper 2023/06, https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=436708; L. Pech, D. Kelemen, Why autocrats love constitutional identity and constitutional pluralism: Lessons from Hungary and Poland, RECONNECT Working Paper 2/2018, https://reconnect-europe.eu/wp-content/uploads/2018/10/RECONNECT-WorkingPaper2-Kelemen-Pech-LP-KO.pdf, O bezwstydnym nadużywaniu przez „sąd Przyłębskiej” autorytetu innych prawomocnych sądów konstytucyjnych celem petryfikowania bezprawia w kraju zob. T.T. Koncewicz, Eine Verfassungstragödie, die sich vor aller Augen abspielt, 11.8.2011, DIE ZEIT, https://www.zeit.de/politik/ausland/2021-08/tomasz-tadeusz-koncewicz-verfassungsrechtler-polen-eu-rechtsstaatprinzip?utm_referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F