Jak odbudować państwo prawa w Polsce? O Prawie, o Nas Samych, o Europie i o Obietnicy „Nawyków Serca”

(inne teksty tego autora)

¹⁰ O tym też rozmowa A. Łukaszewicz z A. Strzemboszem i T.T. Koncewiczem, Historia pokazała, że warto być uczciwym, „Rzeczpospolita” z 22.01.2020 r.

¹¹ J. Czaja, M. Matczak, T. Zalasiński, W. Jasiński, Ł. Bojarski (red.), Jak przywrócić państwo prawa? (Fundacja Batorego, 2020), https://www.batory.org.pl/publikacja/jak-przywrocic-panstwo-prawa/.

¹² Zob. też opracowania Rechtsstaatlichkeit. Das Ende der liberalen Demokratie in Polen?/Praworządność. Koniec liberalnej demokracji w Polsce?, w: DIALOG Nr 131/2020 (https://www.dialogmagazin.eu/ausgabendetails/nr-131-2020.html) i Kryzys Państwa Prawa, w: Czas Kultury 4/2020 (http://czaskultury.pl/magazyn/czas-kultury-42020-207/) oraz analiza niżej.

¹³ Przedmowa, w: T. Kaczmarek (red.), System Prawa Karnego. Nauka o karze. Sądowy wymiar kary, Warszawa 2015, s. VI.

¹⁴ Szeroko o tym piszę In Jerusalem my Heart wanted to Scream out: „I am Polin, too”, https://verfassungsblog.de/in-jerusalem-my-heart-wanted-to-scream-out-i-am-polin-too/ oraz Z Izraela przywiozłem kilka lekcji dla naszej zagubionej i bezradnej opozycji, Gazeta Wyborcza 18.4.2023 r., https://wyborcza.pl/magazyn/7,124059,29666328,tomasz-koncewicz-z-izraela-przywiozlem-kilka-lekcji-dla-naszej.html.

¹⁵ O tym z szerszej perspektywy komparatystycznej S. Levitsky, D. Ziblatt, How Democracies Die, New York 2017), którzy piszą o wadze „informal rules” jako podporze każdej stabilnej demokracji.

¹⁶ W istocie rozmontowanie polskiego sądu konstytucyjnego dostarcza książkowego przykładu jak krok po kroku przejmować niezależną instytucję i proces ten przystroić w szaty legalistyczne. Metodyczne zniszczenie sądu konstytucyjnego to jedna z tych lekcji na przyszłość, której nie można zapomnieć, lekcji, której wagi prawnicy nie docenili w grudniu 2015 r., i później. Pierwsze oznaki budzenia się z stanu hibernacji i wygodnego podejścia wyznaczonego przez „business as usual” nastąpił dopiero wtedy, gdy sąd konstytucyjny przestał faktycznie istnieć. Mobilizacja była tyleż gwałtowna i masowa, co boleśnie krótkotrwała. Pytanie powstaje, czy marsz 4.6.2023 r. należy po raz kolejny do takiego zrywu chwili? O tym pisałem No more „Business as Usual” Looking Beyond the Constitutional Oppression, https://verfassungsblog.de/no-more-business-as-usual/ z odesłaniami do dalszej literatury. O demontażu TK wnikliwie L. Garlicki, Disabling the Constitutional Court in Poland? w: A. Szmyt, B. Banaszak (red.), Transformations of law systems in Central, Eastern and Southeastern Europe in 1989–2015. Liber Amicorum in Honorem Prof. dr Dres. H.C. Rainer Arnold (Gdańsk 2016); s. 63–69; M. Wyrzykowski, Bypassing the Constitution or changing the constitutional order outside the constitution w: A. Szmyt, B. Banaszak (red.), Transformations of law systems in Central, Eastern and Southeastern Europe in 1989 – 2015. Liber Amicorum in Honorem Prof. dr Dres. H.C. Rainer Arnold, s. 159–179; W. Sadurski, What is Going on in Poland is an attack against Democracy, na https://verfassungsblog.de/what-is-going-on-in-poland-is-an-attack-against-democracy/; T.T. Koncewicz, Polish Constitutional Drama: Of Courts, Democracy, Constitutional Shenanigans and Constitutional Self-Defense, „I-CONnect”, www.iconnectblog.com/2015/12/polish-constitutional-drama-of-courts-democracy-constitutional-shenanigans-and-constitutional-self-defense/; T.T. Koncewicz, Farewell to the Polish Constitutional Court, Verfassungsblog, http://verfassungsblog.de/farewell-to-the-polish-constitutional-court/; T.T. Koncewicz, Statutory tinkering: on the Senate’s changes to the Law on the Polish Constitutional Tribunal, Verfassungsblog, http://verfassungsblog.de/statutory-tinkering-senate-polish-constitutional-tribunal/; O skutkach marginalizacji polskiego sądu konstytucyjnego: T.T. Koncewicz, ‘Existential Judicial Review’ in Retrospect and ‘Subversive Jurisprudence’ in Prospect. The Polish Constitutional Court Then, Now and… Tomorrow, https://verfassungsblog.de/existential-judicial-review-in-retrospect-subversive-jurisprudence-in-prospect-the-polish-constitutional-court-then-now-and-tomorrow/; T.T. Koncewicz, From constitutional to political justice: The Tragic Trajectories of the Polish Constitutional Court, nahttps://verfassungsblog.de/from-constitutional-to-political-justice-the-tragic-trajectories-of-the-polish-constitutional-court/; T.T. Koncewicz, A. Podolska, Constitutional Developments. Poland, w: R. Albert, D. Landau, P. Faraguna, Š. Drugda (red.), The I·CONnect, Clough Center 2018 Global Review of Constitutional Law (Clough Center for the Study of Constitutional Democracy, Boston 2019).

¹⁷ O tym tyleż wnikliwe co niezwykle smutne analizy Profesora M. Wyrzykowskiego, naruszają Konstytucję. Nie dziwmy się, gdy będą naruszać nasze prawa i wolności, https://oko.press/prof-wyrzykowski-naruszaja-konstytucje-beda-naruszac-nasze-prawa-i-wolnosci/; Trwa wojna przeciw konstytucji, https://kulturaliberalna.pl/2021/03/02/trwa-wojna-przeciw-konstytucji/. W 2021 r. Konstytucja leży podarta na strzępy, https://kulturaliberalna.pl/2021/03/09/w-2021-konstytucja-lezy-podarta-na-strzepy/; to nie kryzys, to wojna, na https://magazynpismo.pl/idee/rozmowa/miroslaw-wyrzykowski-to-nie-kryzys-to-wojna/?seo=pw.

¹⁸ T.T. Koncewicz, Ten Anti-Constitutional Commandments, https://verfassungsblog.de/10-anti-constitutional-commandments/. W języku polskim: T.T. Koncewicz, J. Zajadło, Po co PiS-owi konstytucja? Po nic. Woli państwo bez prawdziwej Konstytucji, https://oko.press/koncewicz-zajadlo-po-co-pis-owi-konstytucja-po-nic-woli-panstwo-bez-prawdziwej-konstytucji/ Ostatnio szeroko także From POLEXIT to E(U)EXIT? Poland, European Union and beyond. The essay in constitutional pessimism, in A. Kozłowski (eds.), Rządy prawa jako wartość uniwersalna: księga jubileuszowa Profesora Krzysztofa Wójtowicza (Rule of law as a universal value. Liber Amicorum Professor Krzysztof Wójtowicz), Wrocław 2022, Uniwersytet Wrocławski), http://repozytorium.uni.wroc.pl/Content/135859/PDF/03_08_T_T_Koncewicz_From_POLEXIT_to_E(U)EXIT_Poland_European_Union_and_beyond.pdf.

¹⁹ K.L. Scheppele, Autocratic Legalism, University of Chicago Law Review, Nr 45/2018, s. 545.

²⁰ K.L. Scheppele, The social lives of constitutions w: P. Blokker, Ch. Thornhill (red.), Sociological Constitutionalism, Cambridge–New York 2017.

²¹ Na temat politics of resentment jako uformowanej doktryny konstytucyjnej zob. T.T. Koncewicz, Understanding the politics of resentment: of the principles, institutions…, s. 1; T.T. Koncewicz, European Union and Democratic Backsliding, Constitutional design and change, w: X. Contiades, A. Fotiadou (red.), Routledge Handbook of Constitutional Change (Routledge 2020); T.T. Koncewicz, The politics of resentment and first principles, s. 457 i n. O tym też P. Blokker, Populist Constitutionalism, http://verfassungsblog.de/populist-constitutionalism/. W języku polskim także J. Zajadło, T.T. Koncewicz, Po co PiS-owi konstytucja? Po nic. Woli państwo bez prawdziwej Konstytucji, https://oko.press/koncewicz-zajadlo-po-co-pis-owi-konstytucja-po-nic-woli-panstwo-bez-prawdziwej-kontytucji.

²² O tym zob. moje bardziej szczegółowe analizy Pogarda dla sądów to POLEXIT, „Gazeta Wyborcza”, http://wyborcza.pl/magazyn/7,124059,25134071,pogarda-dla-sadow-to-polexit.html, POLEXIT? Quo Vadis Polonia? Dialog 131/2020; POLEXIT. Mit i rzeczywistość, Czas Kultury 4/2020; POLEXIT. Quo vadis POLONIA, https://verfassungsblog.de/polexit-quo-vadis-polonia/ oraz ostatnio trzyczęściowe opracowanie Capturing the state and „polexiting” the Union – An essay in constitutional pessimism (część I): Meet the new (un)constitutional doctrine, https://reconnect-europe.eu/blog/polexit1/; Capturing the state and „polexiting” the Union – An essay in constitutional pessimism (część II): Still paddling together?, https://reconnect-europe.eu/blog/polexit2/; Capturing the state and „polexiting” the Union – An essay in constitutional pessimism (część III) From POLEXIT to E(U)EXIT: a rhetorical figure or (already) creeping reality?, https://reconnect-europe.eu/blog/polexit3/.

²³ Należy wyjaśnić, że ilekroć posługuję się terminem „Wspólnoty” mam na myśli trzy pierwsze wspólnoty powołane w 1951 r. (EWWIS) i w 1957 r. (EWG i EUROATOM), które wraz z rozwojem procesów integracyjnych zostały zastąpione przez Unię Europejską. Odwołując się do orzecznictwa Trybunału sprzed 1992 r. i Traktatu z Maastricht o Unii Europejskiej, terminem podstawowym są więc „Wspólnoty”, ew. „Wspólnota”. Dopiero po 1992 r. terminem takim staje się „Unia”. Z kolei użycie terminu „wspólnota” pisanego z małej litery ma podkreślać i odnosi się do idei wspólnoty politycznej jako podstawowego celu integracji europejskiej.

²⁴ O tym T.T. Koncewicz, Understanding the politics of resentment: of the principles, institutions, s. 501; T.T. Koncewicz, The politics of resentment and first principles.

²⁵ O tym szeroko pisałem Understanding the Transnational Legal Order – Part 1: Of Pressures and Ambitions, https://reconnect-europe.eu/blog/understanding-the-transnational-legal-order-part-1-of-pressures-and-ambitions/; Understanding the Transnational Legal Order – Part 2: What kind of a transnational consensus?, https://reconnect-europe.eu/blog/understanding-the-transnational-legal-order-part-2/ i Understanding the Transnational Legal Order – Part 3: The TLO in Europe: a lost cause?, https://reconnect-europe.eu/blog/understanding-the-transnational-legal-order-part-3/.

²⁶ O tym szeroko W. Sadurski, Poland’s Constitutional Breakdown (Oxford University Press, 2019).

²⁷ Political Justice: The Use of Legal Procedure for Political Ends (Princeton University Press, 1961).

²⁸ O tym szeroko piszę When legal fundamentalism meets political justice. The case of Poland’, (2022) 55 Israel Law Review 302.

²⁹ P. Bard, N. Chronowski, Z. Fleck, Use, Misuse, and Abuse of Constitutional Identity in Europe, CEU Democracy Institute Working Paper 2023/06, https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=436708; L. Pech, D. Kelemen, Why autocrats love constitutional identity and constitutional pluralism: Lessons from Hungary and Poland, RECONNECT Working Paper 2/2018, https://reconnect-europe.eu/wp-content/uploads/2018/10/RECONNECT-WorkingPaper2-Kelemen-Pech-LP-KO.pdf, O bezwstydnym nadużywaniu przez „sąd Przyłębskiej” autorytetu innych prawomocnych sądów konstytucyjnych celem petryfikowania bezprawia w kraju zob. T.T. Koncewicz, Eine Verfassungstragödie, die sich vor aller Augen abspielt, 11.8.2011, DIE ZEIT, https://www.zeit.de/politik/ausland/2021-08/tomasz-tadeusz-koncewicz-verfassungsrechtler-polen-eu-rechtsstaatprinzip?utm_referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F