Jak odbudować państwo prawa w Polsce? O Prawie, o Nas Samych, o Europie i o Obietnicy „Nawyków Serca”

⁴⁹ O Demokracji w Ameryce, z wstępem Jana Baszkiewicza, Warszawa 1976.

⁵⁰ E. Łętowska, Państwo…., op. cit.,

⁵¹ Zob. odesłania w przypisach 49-50 i 54.

⁵² I. Krastev, Un Polexit pourrait se produire, non par stratégie, mais par accident, 5.11. 2021 r., Le Monde, https://www.lemonde.fr/international/article/2021/11/05/ivan-krastev-un-polexit-pourrait-se-produire-non-par-strategie-mais-par-accident_6101092_3210.html; D. Sarmiento, Poland is a problem for the EU precisely because it will not leave’, 16.10.2021 r., The Economist na https://www.economist.com/europe/2021/10/14/poland-is-a-problem-for-the-eu-precisely-because-it-will-not-leave. Szeroko piszę też o tym tutaj: From POLEXIT to E(U)EXIT? Poland, European Union and beyond. The essay in constitutional pessimism, w: A. Kozłowski (red.), Rządy prawa jako wartość uniwersalna: księga jubileuszowa Profesora Krzysztofa Wójtowicza, (Rule of law as a universal value. Liber Amicorum Professor Krzysztof Wójtowicz); Wrocław, 2022, http://repozytorium.uni.wroc.pl/Content/135859/PDF/03_08_T_T_Koncewicz_From_POLEXIT_to_E(U)EXIT_Poland_European_Union_and_beyond.pdf i POLEXIT. Quo vadis POLONIA? at https://verfassungsblog.de/polexit-quo-vadis-polonia/; W języku polskim: POLEXIT? Quo Vadis Polonia? Dialog 131/2020.

⁵³ Przywołuję za J. Sommer, Funny, but I’ve Heard This Market Song Before, (New York Times, Section: Money and Business/Financial Desk, 19.6.2001 r.).

⁵⁴ Johns Hopkins University Press, 1978.

⁵⁵ Niestety wartości liberalne i demokratyczne nigdy nie były ugruntowane w polskim społeczeństwie. O tym szczery do bólu, ale prawdziwy, tekst S. Hanley’a, J. Dawson’a, Poland Was Never as  It looked, Foreign Policy, 3.1.2017 r., https://foreignpolicy.com/2017/01/03/poland-was-never-as-democratic-as-it-looked-law-and-justice-hungary-orban/.

⁵⁶ Szerzej o roli intelektualistów w ogóle zob. klasyczny tekst N. Chomsky’ego, The Responsibility of Intellectuals, New York Review of Books 23.2.1967 r., https://www.nybooks.com/articles/1967/02/23/a-special-supplement-the-responsibility-of-intelle/.

⁵⁷ O tym także też L. Cianetti, J. Dawson, S. Hanley, Rethinking „democratic backsliding” in Central and Eastern Europe – looking beyond Hungary and Poland, „East European Politics” 2018/34(3), s. 243–256.

⁵⁸ Zob. świetną profetyczną i gorzką niestety dla Nas analizę S. Hanley, J. Dawson, Poland Was Never as  It looked, Foreign Policy, 3.1.2017 r., https://foreignpolicy.com/2017/01/03/poland-was-never-as-democratic-as-it-looked-law-and-justice-hungary-orban/ oraz moje własne doświadczenie z pobytu w Izraelu w przypisie 14.

⁵⁹ The Captive Mind (New York: Alfred A. Knopf, 1953 z przedmową B. Russella). O przejściu od captured state do captive mind pisałem, w: From Captured State to Captive Mind The authoritarian train’s last stop, https://verfassungsblog.de/from-captured-state-to-captive-mind/.

⁶⁰ Z wystąpienia wygłoszonego podczas 48 Konferencji Prezesów Europejskich Adwokatur i Stowarzyszeń Prawniczych w Wiedniu. Wersja polska dostępna na https://monitorkonstytucyjny.eu/archiwa/12718 https://oko.press/prof-wyrzykowski-nie-badz-obojetny-widmo-panstwa-autorytarnego-stoi-u-drzwi-twojego-domu Wersja angielska na https://verfassungsblog.de/the-ghost-of-an-authoritarian-state-stands-at-the-door-of-your-home/

⁶¹ Zob. J. Zajadło, T.T. Koncewicz, Niektórzy mówią: nic nie robić z Trybunałem Konstytucyjnym, poczekać, aż sam padnie. Z wirusem też byśmy czekali?, Gazeta Wyborcza 27.1.2023 r., https://wyborcza.pl/magazyn/7,124059,29387384,niektorzy-mowia-nic-nie-robic-z-trybunalem-konstytucyjnym.html#commentsAnchor.

⁶² Zob. prekursorskie prace T.C. Halliday, L. Karpik, M. Feeley, Fighting for Political Freedom Comparative Studies of the Legal Complex and Political Liberalism (Hart Publishing, 2007) oraz L. Karpik, T.C. Halliday, The Legal Complex, Annual Review of Law and Social Science, vol. 7, s. 217–236, 2011.

⁶³ Tak niezwykle celnie M. Wyrzykowski w cytowanym już Nie bądź obojętny. Widmo państwa autorytarnego stoi u drzwi Twojego domu, https://oko.press/prof-wyrzykowski-nie-badz-obojetny-widmo-panstwa-autorytarnego-stoi-u-drzwi-twojego-domu O tym podziale mówiłem także w czasie wykładu Understanding the Legitimacy of the Judicial Power in Times of Constitutional Reckoning, w czasie konferencji Accountability and Freedom of Expression of Magistrates and Attorneys in Europe zorganizowanej 17–18.6. 2022 r. przez European University Institute w Florencji. Tekst wykładu, https://www.youtube.com/watch?v=1Vu-0lLImZk.

⁶⁴ T.T. Koncewicz, Being a Lawyer in Times of „Constitutional Pandemics”. On Sheltered Memories and Fidelities: Personal and Constitutional, https://verfassungsblog.de/being-a-lawyer-in-times-of-constitutional-pandemics/

⁶⁵ O tym moje „A Good Constitution” and the Habits of Heart, https://verfassungsblog.de/a-good-constitution-and-the-habits-of-heart/.

⁶⁶ Judge in a Democracy, Princeton University Press, 2006, s. 315.