Jaki powinien być nadzór nad sądami
* Autor jest Sędzią WSA w Gorzowie Wlkp.
1 Uchw. TK z 5.10.1994 r., W 1/94, OTK 1994, Nr 2, poz. 47.
2 Wyr. TK z 15.1.2009 r., K 45/07, OTK-A 2009, Nr 1, poz. 3.
3 Szerzej o pojęciu nadzoru w kontekście specyfiki funkcjonowania sądownictwa powszechnego zob. J. Mrożek, Kontrola i nadzór administracyjny w sądownictwie powszechnym, Warszawa 2022, s. 105–119.
4 Ustawa o Sądzie Najwyższym z 8.12.2017 r. (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1093).
5 Ustawa o Sądzie Najwyższym z 23.11.2002 r. (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1254).
6 W. Sanetra, O roli Sądu Najwyższego w zapewnianiu zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądowego, Przegląd Sądowy, 2006, Nr 9, s. 4.
7 L. Garlicki [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, T. IV, Warszawa 2005, kom. do art. 183, teza 6.
8 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 20.12.2012 r. w sprawie nadzoru administracyjnego nad działalnością administracyjną sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1166).
9 K 45/07, OTK-A 2009, Nr 1, poz. 3.
10 K 31/12, OTK-A 2013, Nr 8, poz. 121.
11 Zob. np. kryt. glosy do wyroku z 15.1.2009 r.: K 45/07, P. Sarnecki, Krajowa Rada Sądownictwa, 2009, Nr 3, s. 51–55 i W. Jakimko, Przegląd Sejmowy 2010, Nr 2(97), s. 155–165 oraz K. Markiewicz, Nadzór Ministra Sprawiedliwości nad sądami i sędziami – de lege lata ide lege ferenda [w:] Aurea praxis, aurea theoria. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza Erecińskiego, red. J. Gudowski, K. Weitz, T. II, Warszawa 2011, s. 2909–2940; B. Banaszak, Uwagi o zgodności z Konstytucją znowelizowanego prawa o ustroju sądów powszechnych, Przegląd Sejmowy 2012, Nr 5, s. 67–88; B. Zdziennicki, Znaczenie orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego dla umacniania pozycji władzy sądowniczej, [w:] Rola orzecznictwa w systemie prawa, red. T. Giaro, Warszawa 2016, Lex/el 2023.
12 S. Dąbrowski, Władza sądownicza – definicja, funkcja, atrybuty [w:] Pozycja ustrojowa sędziego, red. R. Piotrowski, Warszawa 2015, Lex/el 2023.
13 Jak blisko 100 lat temu słusznie pisał A. Mogilnicki: „Sędzia, którego los jest, choćby częściowo, zależny od prezesa i ministra, może mieć, czasem podświadomą, tendencję do liczenia się przy wyrokowaniu z ich życzeniami, a sędzia, który w chwili wyrokowania kieruje się nie tylko ustawą i sumieniem, lecz także czyjemiś życzeniami – to parodia sędziego” A. Mogilnicki, Sędzia a urzędnik, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1931, Nr 9, s. 116.
14 J. Trzciński [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, T. I, Warszawa 1999, kom. do art. 173, teza 11.
15 Zob. wyrok TK z 14.10.2015 r., Kp 1/15, OTK-A 2015, Nr 9, poz.147.
16 S. Dąbrowski, Ustrojowa pozycja sędziego [w:] Aurea praxis Aurea theoria. Księga Pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza Erecińskiego, t. I II, red. J. Gudowski, K. Weitz, Warszawa 2011, s. 2780.
17 P. Sarnecki, glosa do wyroku TK z 15.1.2009 r., K 45/07, KRS 2009, Nr 3, s. 53.
18 S. Dąbrowski, Niezależność sędziowska a podział władz, KRS 2014, Nr 1 (22), s. 18.
19 Na podstawie Unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości 2023, https://commission.europa.eu/document/db44e228-db4e-43f5-99ce-17ca3f2f2933_en.
20 Projekt ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych z 24.6.2023 r., dalej jako: ProjPrUSP, https://www.iustitia.pl/images/pliki/Projekt_ustawy_-_Prawo_o_ustroju_sa%CC%A8do%CC%81w_powszechnych_z_24.6.2023.pdf.
21 Projekt ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa z 24. 6.2023 r., dalej jako: ProjKrRadSądU, https://www.iustitia.pl/images/pliki/ustawa_o_KRS_24.06_Iustitia.pdf.
22 Dział I, Rozdziały 6 i 9 ProjPrUSP i Rozdział 5 Proj ProjKrRadSądU.
23 Wyrok TK z 28.11.2007 r., K 39/07, OTK-A 2007, Nr 10, poz. 129.
24 B. Banaszak, Uwagi o zgodności z Konstytucją znowelizowanego prawa o ustroju sądów powszechnych, Przegląd Sejmowy 2012, Nr 5, s. 72–73.
25 Zob. A. Łazarska, Rzetelny proces cywilny, Warszawa 2012, Rozdziały 1–4.
26 O nadzorze nad sądami nie ma również mowy w przedstawionym 24.6.2023 r. projekcie ustawy o Sądzie Najwyższym, https://www.iustitia.pl/images/pliki/Ustawa_z_2002_o_SN.doc_projekt.pdf.
27 Powierzenie nadzoru nad sądami wyłącznie Sądowi Najwyższemu bądź jego prezesowi, także w zakresie obecnego nadzoru administracyjnego, było od dawna postulowane w doktrynie zob. np. K. Markiewicz, Nadzór Ministra Sprawiedliwości nad sądami i sędziami – de lege lata ide lege ferenda [w:] Aurea praxis, aurea theoria. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza Erecińskiego, red. J. Gudowski, K. Weitz, T. II, Warszawa 2011, s. 2936–2939; B. Zdziennicki, Znaczenie orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego dla umacniania pozycji władzy sądowniczej, [w:] Rola orzecznictwa w systemie prawa, red. T. Giaro, Warszawa 2016, Lex/el 2023
28 Na to, że dysfunkcjonalny jest system, w którym prezes sądu odpowiedzialny za sprawne działanie sądu jest jednocześnie nadzorcą w tym zakresie, od dawna zwracał uwagę J. Ignaczewski, zob. np. Petryfikacja reform, [w:] Perspektywy wymiaru sprawiedliwości, red. J. Ignaczewski, dodatek do Monitora Prawniczego 2010, Nr 3, s. 60–68.
29 L. Garlicki [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, T. IV, Warszawa 2005, kom. do art. 183, teza 5.
30 Ustawa z 17.6.2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1725).
31 Zob. np. propozycje zmian w ustawie o skardze na przewlekłość przedstawione w zakresie dotyczącym sądów administracyjnych w opracowaniu przygotowanym przez Ogólnopolskie Stowarzyszenie Sędziów Sądów Administracyjnych z 25.3.2023 r., https://osssa-sedziowie.org.pl/wp-content/uploads/2023/03/podsumowanie-projekt-zmian-prawa-o-postepowaniu-przed-sadami-administracyjnymi-2.pdf
32 Jako przykład możliwości poszerzenia zakresu środków służących ujednoliceniu orzecznictwa, zob. np. propozycje wprowadzenia w procedurze sądowadministracyjnej, prowadzonego przez NSA, postępowania pilotażowego, zawarte w opracowaniu przygotowanym przez Ogólnopolskie Stowarzyszenie Sędziów Sądów Administracyjnych z 25.3.2023 r., https://osssa-sedziowie.org.pl/wp-content/uploads/2023/03/podsumowanie-projekt-zmian-prawa-o-postepowaniu-przed-sadami-administracyjnymi-2.pdf
33 Zob. np. M. Gutowski, P. Kardas, Wykładnia i stosowanie prawa w procesie opartym na Konstytucji, Warszawa 2017 oraz L. Garlicki, Sądy a Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Przegląd Sądowy 2016, Nr 7–8, s. 11–12; M. Safjan, Trybunał Konstytucyjny po trzydziestu latach doświadczenie i przyszłość, Przegląd Konstytucyjny 2017, Nr 1, s. 39–55; E. Łętowska, Aktualność sporu o zdekoncentrowaną kontrolę konstytucyjności w Polsce uwagi na tle art. 10 Konstytucji RP, [w:] Minikomentarz dla Maksiprofesora. Księga jubileuszowa Profesora Leszka Garlickiego, red. M. Zubik, Warszawa 2017, s. 797 i n.; J. Podkowik, Sądy wobec niekonstytucyjnych aktów normatywnych u progu trzeciej dekady obowiązywania Konstytucji RP, Przegląd Sądowy 2018, Nr 5, s. 6 i n.; P. Mikuli, Doktryna konieczności jako uzasadnienie dla rozproszonej kontroli konstytucyjności ustaw Polsce, Gdańskie Studia Prawnicze 2018, t. XL, s. 636–648; P. Jabłońska, Konstytucyjne podstawy rozproszonej kontroli konstytucyjności prawa, Przegląd Sądowy 2020, Nr 11–12, s. 21–32.
34 Wyrok TK z 14.10.2015 r. Kp 1/15, OTK-A 2015, Nr 9, poz. 147.
35 Wymagające dalszej pogłębionej dyskusji propozycje wprowadzenia jednolitego stanowiska sędziego zostały zawarte w ProjPrUSP – Dział II Rozdział I.
36 Słuszne propozycje wyboru prezesa przez zebranie sędziów danego sądu znajdują się w art. 10 ProjPrUSP.
37 Jeżeli chodzi o kompetencje budżetowe to należy wprowadzić rozwiązania zapewniające rzeczywistą autonomię budżetową sądów powszechnych, natomiast zadania związane z informatyzacją działalności sądów mógłby przejąć Instytut Informatyzacji Sądownictwa, zgodnie propozycją zawartą w art. 7 § 4 ProjPrUSP.
38 Szeroko o niechlubnej historii nadzoru administracyjnego nad sądami zob.: G. Ławnikowicz, Spuścizna zaborcza a zagadnienie unifikacji postaw w debacie na temat pożądanego statusu trzeciej władzy [w:] Rodzinna Europa, Europejska myśl polityczno-prawna u progu XXI wieku, red. P. Fiktusa, H. Malewskiego, M. Marszała, Wrocław 2015, s. 185 i n. oraz W. Jakimko, Pozycja prawna sądów i sędziów na gruncie regulacji konstytucyjnych od początku II Rzeczypospolitej do Konstytucji z 1997 r. w kontekście nadzoru administracyjnego nad sądami, Palestra 2017, Nr 9, s. 64–80.