Koszty sądowe a zawarcie ugody pozasądowej
Dylemat interpretacyjny
Zarówno argumentacja zaprezentowana przez SA w Katowicach, jak ostateczne orzeczenie zasługują na pełną aprobatę.
Rozstrzygnięty przez Sąd Apelacyjny spór oscyluje wokół pytania o wykładnię art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. h ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych7.
Rzeczony przepis stanowi w swojej warstwie deskryptywnej:
„1. Sąd z urzędu zwraca stronie:
1) całą uiszczoną opłatę od
(…)
h) pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji oraz zarzutów od nakazu zapłaty, jeżeli postępowanie zakończyło się zawarciem ugody przed rozpoczęciem rozprawy przed sądem pierwszej instancji;”
Proces wykładni rzeczonego przepisu w celu derywowania z niego zupełnej i kompletnej normy prawnej natrafia na dylemat interpretacyjny, wymagający rozstrzygnięcia w ramach procesu stosowania prawa. Mianowicie czy słowo „ugoda” wysłowione w jego płaszczyźnie deskryptywnej rozumieć należy wyłącznie jako zawarcie ugody sądowej czy też – lege non distinguende – jako zawarcie jakiejkolwiek ugody?
Powyższy dylemat interpretacyjny były już przedmiotem wypowiedzi Sądu Najwyższego. W uchwale z 23.2.2018 r. SN w sprawie III CZP 88/17 rozstrzygnął ten dylemat interpretacyjny w ten sposób, iż uznał, że przywołany powyżej przepis dotyczy wyłącznie ugody sądowej oraz ugody zawartej przed mediatorem.
Zasadnicze argumenty przemawiające – zdaniem SN – za taką wykładnią sprowadzają się do konstatacji, że:
1) skoro art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. h UKSC należy do dziedziny prawa procesowego, to, jeśli „posługuje się terminem „ugoda” bez jakiegokolwiek dookreślenia, to odwołuje się do ugody sądowej oraz do ugody zawartej przed mediatorem”8, bowiem tylko takie ugody reguluje prawo procesowe;
2) gdyby omawiany przepis miał dotyczyć również ugody pozasądowej, to „strony mogłyby łatwo, np. przez fałszowanie chwili zawarcia ugody (tzw. antydatowanie), z uszczerbkiem dla Skarbu Państwa nadużywać przywileju odzyskania całej uiszczonej opłaty. Mogłoby również dochodzić do zmowy stron i pozorowania rzekomej ugody pozasądowej w celu odzyskania, a w istocie wyłudzenia uiszczonej już, należnej opłaty”9;
3) ugoda pozasądowa „postępowania sądowego nie kończy i kończyć nie może”10, a „w określonych sytuacjach może być jedynie bodźcem do podjęcia przez stronę procesu cywilnego stosownego aktu dyspozycyjnego, najczęściej cofnięcia pozwu”11;
4) również „w uzasadnieniu projektu ustawy z 10 września 2015 r., (…) a więc ustawy, która ma na celu m.in. popularyzację i upowszechnienie polubownych sposobów rozwiązywania sporów, także poprzez zastosowanie bodźców ekonomicznych”12, ustawodawca nawet nie wymienia ugody pozasądowej.
Powyższe argumenty – co znamienne – zostały wysłowione bez jakiegokolwiek odwoływania się do nadrzędnych wartości konstytucyjnych, w tym w szczególności do konstytucyjnej zasady racjonalnego ukształtowania kosztów sądowych jako składnika prawa do sądu, zasady proporcjonalności i równego, niedyskryminacyjnego traktowania podmiotów przez władze publiczne. Wydana uchwała nie posiada również mocy zasady prawnej13.
Również przedstawiciele doktryny bezkrytycznie podeszli do argumentacji zaprezentowanej w uzasadnieniu przytoczonej wyżej uchwały, podnosząc, iż: „Trudno odmówić słuszności argumentom przytoczonym w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego, w którym Sąd ten wskazał, że prawu procesowemu nie jest znane pojęcie ugody pozasądowej. Osiągnięcie kompromisu przez strony w drodze ugody pozasądowej oczywiście nie zostaje poddane ocenie sądu, który nie jest władny do zbadania, czy ugoda pozostaje w zgodzie z prawem, zasadami współżycia bądź czy nie zmierza do obejścia prawa”14 czy dalej: „Ponownie zgodzić należy się bowiem z Sądem Najwyższym w miejscu, w którym zaznacza, że zawarcie ugody pozasądowej nie kończy postępowania. Kończy je bowiem postanowienie o umorzeniu postępowania wydane w związku z cofnięciem pozwu”15. Podnosi się w tym kontekście jedynie postulat skierowany do ustawodawcy rozważenia modyfikacji brzmienia art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. h UKSC16.