Koszty sądowe a zawarcie ugody pozasądowej
* Autor jest radcą prawnym.
1 Zob. w tej mierze szerzej np. Martyna Plucińska-Nowak, Status i oblicza mediacji w społeczeństwie polskim, Poznań 2021, s. 100–147 wraz z podanymi tam danymi statystycznymi, obrazującymi m.in. stagnację liczb mediacji w sprawach karnych czy wręcz jej regres sprawach konsumenckich (8945 spraw skierowanych do mediacji w 2017 r. wobec 10004 w 2007 r.) oraz skokowy wzrost liczb spraw kierowanych do mediacji w polskich sądach powszechnych (7668 spraw w 2017 r. wobec 1399 w 2007 r.).
2 Zob. glosowana uchwała SN w sprawie III CZP 88/17 z 23.2.2018 r.
3 Orzeczenie to odbiło się pewnym echem w środowisku prawniczym, czego wyrazem jest m.in. zamieszczenie go w przeglądzie orzecznictwa dt. prawa procesowego Palestry (zob. z. 5/2018, s. 95) oraz m.in. w dzienniku Rzeczypospolita – „Prawo dla Ciebie” z 5.3.2018 r. Również doktryna bezkrytycznie przyjmuje ten pogląd SN, czego wyrazem niech będzie następujące stanowisko: „Stanowisko przyjęte w przytoczonych orzeczeniach oznacza, że zawarcie ugody pozasądowej przed rozpoczęciem rozprawy przed sądem pierwszej instancji nie będzie premiowane zwrotem uiszczonej opłaty od pisma inicjującego postępowanie (…) Trudno odmówić słuszności argumentom przytoczonym w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego” (zob. P. Dolniak, Zwrot kosztów sądowych w przypadku zawarcia ugody, Palestra 2018, z. 10, s. 70–71).
4 Zob. np. postanowienie SN – Izba Cywilna z 8.8.2008 r., V CZ 49/08.
5 Dalej: KPC.
6 Zob. s. 2–3 uzasadnienia orzeczenia w sprawie V AGz 34/22, niepubl.
7 Dalej: UKSC.
8 Uchwała SN z 23.2.2018 r., III CZP 88/17, s. 3 uzasadnienia.
9 Uchwała SN z 23.2.2018 r., III CZP 88/17, s. 5 uzasadnienia.
10 Uchwała SN z 23.2.2018 r., III CZP 88/17, s. 4 uzasadnienia.
11 Ibidem.
12 Uchwała SN z 23.2.2018 r., III CZP 88/17, s. 5 uzasadnienia.
13 Por. art. art. 87 § 1 ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym, Dz.U. z 2018 r. poz. 5 ze zm.
14 P. Dolniak, Zwrot kosztów…., s. 71.
15 Op. cit., s. 71–72.
16 Op. cit., s. 72: „W związku z powyższym należałoby się zastanowić nad koniecznością interwencji ustawodawcy w omawianym zakresie i stworzeniem większych bodźców dla koncyliacyjnych metod rozwiązywania sporów również w drodze ugód pozasądowych. Brak zaangażowania sądu czy mediatora w osiągnięcie kompromisu niekoniecznie oznacza wadę tej instytucji, w szczególności w świetle przeciążenia sądów ilością spraw”.
17 Co do stosowania dyrektyw celowościowych w tzw. percepcyjnej fazie wykładni zob. M. Zieliński, Wykładnia prawa, Warszawa 2017, s. 267–268. Skrótowo przypomnieć należy, iż dyrektywy celowościowe „preferują takie rozumienie poszczególnych zwrotów, które pozwalają owe cele [tj. cele normy lub cel prawa – przypis M.B.] osiągnąć” – op. cit., s. 267.
18 Ze względu na fakt, iż artykuł P. Dolniak, Zwrot kosztów…, s. 68–73 argumentacji SN zasadniczo nie rozbudowuje, postulując jedynie zmiany normatywne, poniższe rozważania zasadniczo odwoływać się będą wyłącznie do uchwały SN w sprawie III CZP 88/17.
19 Por. art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. h, pkt 2 lit. a, pkt 3 lit. c i d UKSC. Trafnie zauważył to również SA w Katowicach w omawianym orzeczeniu w sprawie V AGZ 34/22.
20 Warunek ten stanowi emanację założenia o racjonalności prawodawcy w jego aspekcie szczegółowym jakim jest założenie o racjonalności językowej – zob. M. Zieliński, Wykładnia prawa…, s. 261.
21 Stanowiącym o opłacie w przypadku wniosku o: „nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, innemu niż orzeczenie sądu, ugoda sądowa, nakaz zapłaty albo ugoda zawarta przed mediatorem”.
22 Orzeczenie SN z 21.11.2019 r., II PZ 18/19, Biuletyn SN-IP 2020/1–2.
23 Por. w szczególności uchwała SN w sprawie III PZP 43/69, gdzie wywiedziono: „Dyspozycja art. 461 § 2 in fine KPC, mająca zastosowanie we wszystkich sprawach pracowniczych, rozciąga skutki wydanego przez sąd sprzeciwu (…) również na ewentualną ugodę pozasądową o tej samej treści. Ma to ten skutek, że każdą ugodę (w rozumieniu prawa cywilnego) między tymi stronami trzeba będzie w razie sporu ocenić według kryteriów podanych w art. 461 § 2 KPC”.
24 Precyzyjniej rzecz biorąc: takiego preferowania rozumienia poszczególnych interpretowanych zwrotów.
25 Por. art. 60 § 3 KK.
26 Por. art. 58 § 1–2 KC.
27 Uchwała SN z 23.2.2018 r., III CZP 88/17, s. 5 uzasadnienia.
28 Poprzez ukształtowanie ugody z uwzględnieniem art. 79 ust. 1 pkt 2 lit. a czy pkt 3 lit. a UKSC.
29 Zob. przywołane już orzeczenie SN z 21.11.2019 r., II PZ 18/19, s. 10–11.
30 A ściślej: dekodowanych z nich norm prawnych.
31 Uchwała SN z 23.2.2018 r., III CZP 88/17, s. 4 uzasadnienia.
32 Zob. przywołane już orzeczenie SN z 21.11.2019 r., II PZ 18/19.
33 Zob. orzeczenie SN z 12.4.2018 r., II CSK 375/17.
34 Zob. np. orzeczenie SN z 11.9.1990 r., II CR 420/90 wraz ze stwierdzeniem: „Ocena ważności ugody zawartej poza sądem powinna być dokonana na podstawie przesłanek przewidzianych w art. 917-918 KC”; podobnie Sądy Apelacyjne, zob. np. orzeczenie SA w Poznaniu z 30.6.2020 r. w sprawie: I AGa 77/19: „Ugoda pozasądowa ma charakter umowy. Istotę ugody określa art. 917 KC. Jednym z jej elementów jest «czynienie sobie przez strony wzajemnych ustępstw» i m.in. zapewnienie wykonania roszczeń”.
35 Por. w tej mierze Z. Ziembiński, Przepis prawny i norma prawna, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1960, z. 1, s. 105 i n.
36 Sejm VII kadencji, Druk Nr 3432.
37 Sejm VII kadencji, Druk Nr 3432, uzasadnienie projektu ustawy, s. 1.
38 Por. szerzej Z. Tobor, W poszukiwaniu intencji prawodawcy, Warszawa 2013.
39 Sejm VII kadencji, Druk Nr 3432, uzasadnienie projektu ustawy, I akapit uzasadnienia – jego swoista preambuła.
40 Sejm VII kadencji, Druk Nr 3432, uzasadnienie projektu ustawy, s. 1.
41 Sejm VII kadencji, Druk Nr 3432, uzasadnienie projektu ustawy, s. 4. Oczywiście walor ugodowego rozwiązywania sporów prawnych jest powszechnie znany osobom zajmującym się na co dzień stosowaniem prawa.
42 Co oddziaływać powinno na decyzję interpretacyjne podmiotu prawidłowo odkodowującego znaczenie przepisu prawnego w percepcyjnej fazie wykładni.
43 W zakresie nadrzędności wartości konstytucyjnych dla wyboru znaczenia terminu prawnego na etapie stosowania celowościowych dyrektyw wykładni w percepcyjnej fazie egzegezy normy prawnej, aktualna pozostaje wciąż obserwacja E. Łętowskiej: „Sprzeczność wyników wykładni z normami konstytucji odnoszącymi się do praw zasadniczych (polityczne i osobiste) ma rozstrzygające znaczenie nawet przy jednoznacznym brzemieniu przepisu niższego rzędu”, zob. E. Łętowska, Kilka uwag o praktyce wykładni, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2002, z. 1, s. 64.
44 Zob. wyrok TK z 7.9.2004 r., P 4/04, OTK ZU Nr 8/A/2004, poz. 81, a także późniejsze wyroki z: 15.12.2006 r., P 15/05, OTK ZU Nr 11/A/2006, poz. 171; 16.12.2008 r., P 17/07, OTK ZU Nr 10/A/2008, poz. 179; 16.6.2008 r., P 37/07, OTK ZU Nr 5/A/2008, poz. 80; 21.7.2008 r., P 49/07, OTK ZU Nr 6/A/2008, poz. 108; 12.9.2006 r., SK 21/05, OTK ZU Nr 8/A/2006, poz. 103; 17.11.2008 r., SK 33/07, OTK ZU Nr 9/A/2008, poz. 154 i przytoczona tam literatura przedmiotu.
45 Zob. wyrok TK w sprawie SK 9/17 oraz przywołane powyżej w poprzednim przypisie, konsekwentne, wcześniejsze orzecznictwo TK.
46 Por. art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. c UKSC.
47 Wskazać tutaj należy w szczególności na konstytucyjną wartość w postaci prawa do sądu. Nadmienić również należy, iż brak chyba przekonywujących argumentów przemawiających za odrzuceniem takiej interpretacji – tym bardziej, że nie wychodzi ona poza granice wyznaczane językowymi dyrektywami wykładni.
48 A już w szczególności w sytuacji, kiedy ugoda zawarta zostaje z datą pewną.
49 Tj. sytuacji przewidzianej w art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. a UKSC.
50 Chociażby w przypadku spłaty ratalnej, kompletnego braku zaufania do drugiej strony i potrzeby utrzymania jak najdłużej zawieszonego postępowania jako bodźca do realizacji przez drugą stronę swojej części ugody, obejmującej w swojej treści warunki rozwiązujące.
51 Por. art. 10 KPC.