Marsz Tysiąca Tóg dwa lata później. Suwerenność i praworządność – rola sądów po pandemii COVID-19
Suwerenność i praworządność – rola sądów po pandemii COVID-191
Katarzyna Gajda-Roszczynialska*
Szanowni Goście, Drodzy Koledzy, Szanowni Państwo,
Miło mi powitać Was wszystkich dzisiaj na naszym wydarzeniu.
Dzisiejszy webinar chcę rozpocząć od trzech obrazów, które są charakterystyczne dla ostatnich 3 lat. Te przesuwające się obrazy to po kolei: Marsz Tysiąca Tóg, pandemia COVID-19, a ostatnio wojna na Ukrainie. Możemy scharakteryzować je trzema słowami: solidarność, pandemia i wojna.
Jak wszyscy wiemy w dniu 11.1.2020 r. odbył się Marsz Tysiąca Tóg, podczas którego europejscy sędziowie manifestowali solidarność z polskimi sędziami, prawnikami i całym wolnym polskim społeczeństwem maszerując ulicami Warszawy. Był to przejaw solidarności obywateli świata z polskim wymiarem sprawiedliwości, z polskimi sędziami. To była solidarność.
Przez ostatnie 2 lata cały świat zmagał się z pandemią. Pandemia była również czasem, w którym stanęliśmy przed pytaniem, jak chronić wymiar sprawiedliwości przed zasadniczo bezpodstawnymi i poważnie wyniszczającymi atakami, które równocześnie były atakami na praworządność. W Polsce pandemia COVID-19 doprowadziła do wielu zmian w procedurach cywilnych i karnych oraz organizacji sądów. Zmiany te głęboko ingerują w prawo jednostki do rzetelnego procesu sądowego. Zasada jawności została praktycznie zastąpiona zasadą niejawności. Zasada ustności została wyeliminowana na rzecz zasady pisemności. Pod koniec pandemii zrezygnowano z zasady kolegialności poprzez zastąpienie składów orzekających składami jednoosobowymi z naruszeniem zasady stabilności składów orzekających. Pomimo tego, że stan pandemii się zakończył zmiany utrzymują się nadal. Postępowania dyscyplinarne są ciągle wykorzystywane jako narzędzie łamania praworządności w Polsce2. Tzw. Trybunał Konstytucyjny kwestionuje przynależność Polski do europejskiego porządku prawnego i wspólnoty europejskiej poprzez swoje orzeczenia3. Postępuje erozja praworządności. To pandemia COVID-19 i wymiar sprawiedliwości w praktyce.
Wreszcie wojna na Ukrainie. Prawa człowieka, prawo każdego do dostępu do wymiaru sprawiedliwości i ochrony sądowej każdego dnia są kwestionowane w sercu Europy. W lutym 2022 r. rosyjskie siły zbrojne bezprawnie zaatakowały Ukrainę. Wojna na Ukrainie nadal trwa, a sankcje gospodarcze potęgują narastający kryzys gospodarczy. W cieniu wojny kwestionowane są podstawowe europejskie standardy praworządności i praw człowieka także w innych niż Ukraina państwach. Kwestionowane jest człowieczeństwo i jego istota. Nie możemy milczeć.
Powstaje zasadnicze pytanie o rolę sądów w erze post pandemicznej. Rola ta jest wyznaczona przez dwa zasadnicze niepomijalne czynniki: konieczność utrzymania praworządności i suwerenności, a co za tym idzie zachowanie wolnej i demokratycznej Europy.
W konsekwencji w pierwszej kolejności seminarium omówione będą zagadnienia praworządności i niezależność sądownictwa w cieniu pandemii COVID-19: Następnie odbędzie się sesja poświęcona kwestiom związanym z rolą sądownictwa na Ukrainie. Licząc na inspirujące webinarium pełne owocnych dyskusji i inspirujących pomysłów, otwieram webinarium.
Dziękujemy wszystkim za udział i uwagę!
* Doktor habilitowany nauk prawnych, adiunkt, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Interdyscyplinarne Centrum Badań nad Wymiarem Sprawiedliwości, sędzia; ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8245-9023.
1 Artykuł powstał w ramach realizacji przez Uniwersytet Śląski grantu pt. „Impact of the COVID-19 pandemic on the justice system. Case study and suggested solutions” z programu NAWA granty interwencyjne nr BPN/GIN/2021/1/00006/U/00001 (numer UN-2105-001).
2 Por. K. Gajda-Roszczynialska, K. Markiewicz, Disciplinary Proceedings as an Instrument for Breaking the Rule of Law in Poland. Hague J Rule Law 12, p. 451–483 (2020), https://doi.org/10.1007/s40803-020-00146-y.
3 Por. A. Ploszka, It Never Rains but it Pours. The Polish Constitutional Tribunal Declares the European Convention on Human Rights Unconstitutional. Hague J Rule Law (2022), https://doi.org/10.1007/s40803-022-00174-w, O. Garner, R. Lawson (2021) On a road to nowhere: the Polish Constitutional Tribunal assesses the European Convention on Human Rights, VerfBlog, 2021/11/23, https://verfassungsblog.de/on-a-road-to-nowhere/, https://doi.org/10.17176/20211123-205349-0, A. Gliszczyńska-Grabias, W. Sadurski (2021) The judgment that wasn’t (but which nearly brought Poland to a standstill):‘Judgement’ of the Polish Constitutional Tribunal of 22 October 2020, K1/20. Eur Const Law Rev 17(1):130–153.
Sovereignty and the rule of law – the role of the courts in the post-pandemic era1
Katarzyna Gajda-Roszczynialska*
I am delighted to welcome you all today to our event.
I would like to start today’s webinar with three pictures from events that have marked our last three years. These three pictures are of the March of a Thousand Robes, the COVID-19 pandemic and, most recently, the war in Ukraine. The solidarity, the pandemic and the war.
As we all know, on 11 January 2020, the March of a Thousand Robes took place, during which European judges demonstrated their solidarity with Polish judges, lawyers and the entire free Polish society by marching through the streets of Warsaw. It was a manifestation of citizens standing with the judiciary. That was solidarity.
For the last two years, the entire world has faced a pandemic. The pandemic was also a time when we were faced with the question of how to protect the judiciary against essentially unfounded and gravely damaging attacks. In Poland, the COVID-19 pandemic has led to many changes in civil and criminal procedures and the organisation of courts. These changes profoundly interfere with the right to a fair trial. The principle of openness has practically been replaced with the principle of confidentiality. The principle of orality has been replaced with the rule of written form. At the end of the pandemic, the principle of collegiality was abandoned by replacing panels of judges with single judges, in violation of the principle of the stability of the panels. Disciplinary proceedings are still being used as a tool of breaking the rule of law in Poland2. The ‘Constitutional Tribunal’ is bringing Poland’s membership to the European legal order into question3. The erosion of the rule of law is underway. This is pandemic – COVID-19 and the judiciary in practice.
Last but not least, the war. Human rights, every person’s right to access justice and judicial protection cannot be displaced by any of today’s challenges. Russian military forces have unlawfully attacked Ukraine. The war is still ongoing. At the same time, the European standards of the rule of law and human rights in the shadows of the war are being questioned.
We cannot be silent.
Thus, in the first part of the seminar today, we will discuss the rule of law and the independence of the judiciary in the shadows of the COVID-19 pandemic:
After that, we will have a session addressing issues related to the judiciary’s role in Ukraine.
Together with my colleagues, I look forward to a stimulating webinar filled with fruitful discussions and inspiring ideas.
Thank you all for your participation and your attention!
* Dr hab. Institute of Legal Sciences of the University of Silesia, Interdisciplinary Centre for Research on Judicature of the University of Silesia in Katowice, judge; ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8245-9023.
1 This article and speech was prepared as part of the project ‘Impact of the COVID-19 pandemic on the justice system. Case study and suggested solutions’, realized by University of Silesia, Institute of Law, Faculty of Law and Administration, Interdisciplinary Centre for Research on Judicature, financed by the Polish National Agency for Academic Exchange within the Urgency Grants programme, 2021–2022 nr BPN/GIN/2021/1/00006/U/00001 (numer UN-2105-001).
2 See K. Gajda-Roszczynialska, K. Markiewicz, Disciplinary Proceedings as an Instrument for Breaking the Rule of Law in Poland. Hague J Rule Law 12, p. 451–483 (2020), https://doi.org/10.1007/s40803-020-00146-y.
3 Por. A. Ploszka, It Never Rains but it Pours. The Polish Constitutional Tribunal Declares the European Convention on Human Rights Unconstitutional. Hague J Rule Law (2022), https://doi.org/10.1007/s40803-022-00174-w, O. Garner, R. Lawson (2021) On a road to nowhere: the Polish Constitutional Tribunal assesses the European Convention on Human Rights, VerfBlog, 2021/11/23, https://verfassungsblog.de/on-a-road-to-nowhere/, https://doi.org/10.17176/20211123-205349-0; A. Gliszczyńska-Grabias, W. Sadurski (2021), The judgment that wasn’t (but which nearly brought Poland to a standstill): ‘Judgement’ of the Polish Constitutional Tribunal of 22 October 2020, K1/20. Eur Const Law Rev 17(1):130–153.