Nagrywanie rozpraw – niebezpieczeństwo czy szansa?

Wojciech Łukowski – autor jest Sędzią Sądu Okręgowego we Wrocławiu, Prezesem Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej.

1 Dz.U. Nr 108, poz. 684, ustawa weszła w życie 1.7.2010 r.; dalej jako: ZmKPCU.

2 Zob. A. Zalesińska, Nagrywanie przebiegu posiedzenia jawnego jako alternatywna metoda protokołowania, [w:] Informatyzacja postępowania sądowego i administracji publicznej, pod red. J. Gołaczyńskiego, Warszawa 2010, s. 109.

3 Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego z 9.3.2010 r., druk sejmowy nr 2870, dostępny na: www.sejm.gov.pl

4 Zob. np. Sędziowie: elektroniczny protokół wydłuży analizę akt, „Dziennik Gazeta Prawna” z 24.2.2010 r.; E-protokoły skrócą czas postępowania, „Dziennik Gazeta Prawna” z 18.3.2010 r.; Sądownictwo – wady i zalety nowego systemu protokołowania rozpraw, „Dziennik Gazeta Prawna” z 16.3.2010 r.; Rozprawy w postępowaniu cywilnym będą protokołowane w formie nagrań audio-wideo, „Dziennik Gazeta Prawna” z 24.5.2010 r.; Projekt noweli KPC – elektroniczny protokół z jawnego posiedzenia sądu, dostępne na: http://prawo.vagla.pl/node/8650. Uwagi sędziów znajdują się również na forum sedziowie.net w dziale informatyzacja, temat „Nagrywanie rozpraw”.

5 Zob. Rozprawy karne będą protokołowane elektronicznie, „Dziennik Gazeta Prawna” z 30.4.2010 r.

6 Zob. A. Zalesińska, Nagrywanie…, op. cit., s. 111–115; A. Zalesińska [w:] ­Informatyzacja postępowania sądowego w prawie polskim i wybranych państwach, pod red. J. Gołaczyńskiego, Warszawa 2009, s. 50–52; B. Kaczmarek [w:] Informatyzacja postępowania sądowego w prawie polskim…, op. cit., s. 85–86.

7 Zob. D. Sielicki, Nowoczesne metody protokołowania czynności sądowych, Acta UWr. Prz. Pr. i Adm. Nr 61/2004, s. 13 i n. Sędzia Dariusz Sielicki od wielu lat popularyzował doświadczenia amerykańskie wzakresie protokołowania i zabiegał o zmiany w zakresie protokołowania, poprzez przejście na masowe komputeropisanie. W tym zakresie w ciągu ostatnich 10 lat zmiana dokonała się i protokołowanie ręczne jest już dziś incydentalne. Zdarza się w sytuacjach, gdy istnieją problemy prawne (wymogi bezpieczeństwa) lub techniczne (braki prądu lub awarie sprzętu).

8 J. Gołaczyński, D. Sielicki, Protokołowanie rozpraw wymaga reformy, Rzeczp. z 21.2.2008 r.

9  Zob. lista wdrożeń i informacje o wdrożeniach systemu nagrań cyfrowych w Kanadzie, Australii i USA dostępna na: http://www.fortherecord.com/
page.asp?pageid=270&SID=132&SSID=316

10 Zwraca na to uwagę A. Zalesińska, Nagrywanie…, op. cit., s. 118, aczkolwiek wątpliwości budzi w mojej ocenie wniosek autorki o niemożności sprostowania lub uzupełnienia takiego przekładu. Nie ma jednoznacznego zakazu dokonywania takich czynności faktycznych w przypadku rozbieżności, a zatem w przypadku rozbieżności miedzy transkrypcją a nagraniem nie można chyba definitywnie wykluczyć ponownego przekładu bądź uzupełnienia braków.

11 Chodzi o ocenę utrwalonych w nim efektów postępowania dowodowego, a więc głównie zeznań.

12 Co nie znaczy, że protokołowanie nie budzi wątpliwości i problemów, zob. np. E. Zubelewicz, Protokoły sądowe jako konstrukcja kulturowa, ­RPEiS Nr 2/2007, s. 183 i n. O protokołowaniu pisali również H. Pietrzkowski, Metodyka pracy sędziego w sprawach cywilnych, Warszawa 2005, s. 272–275 oraz E. Samborski, Zarys metodyka pracy sędziego w sprawach karnych, Warszawa 2005, s. 299–304.

13 Zob. E. Zubelewicz, op. cit., s. 187–188.

14 Szczególnie w sprawach bardziej skomplikowanych. W sprawach prostszych, gdzie przedmiotem zeznań świadka jest np. kogo widział na miejscu jakiegoś zdarzenia, już z samego przedmiotu sprawy można często zorientować się, co jest istotne.

15 Istotnie zmieniła się więc sytuacja od czasu prowadzenia protokołów ręcznych. O negatywnych skutkach ich prowadzenia zob. D. Sielicki, op. cit., s. 16–17.

16 Co zauważa np. E. Zubelewicz, op. cit., s. 186, wskazując, że dosłowne sformułowania, zająknięcia są niepotrzebną warstwą formy, którą przy spisywaniu protokołu należałoby zedrzeć tak, aby zapisać już samo „niezniekształcone” znaczenie. Tworzenie protokołu odbywa się w imię wierności intencjom świadka.

17 Rozumiem w tym miejscu pojęcie „sąd” szerzej niż „sędzia”. Sąd to w istocie sędzia oraz aparat pomocniczy. Choć oczywiście sam proces decyzyjny powinien być domeną sędziego.

18 Różne etapy rewolucji informacyjnej opisuje P. Levinson, Miękkie ostrze czyli historia i przyszłość rewolucji informacyjnej, Warszawa 2006.

19 Zob. uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego z 9.3.2010 r., dostępne na: www.sejm.gov.pl, druk sejmowy nr 2870; dalej jako: uzasadnienie ZmKPCU.

20 Czyli analiza wielokrotna. Sąd I instancji nie będzie segregował informacji na etapie tworzenia protokołu, ale za każdym razem przy zapoznawaniu się z zebranym materiałem. Tak samo selekcji dokonywać będzie sąd II instancji. Oczywiście więc zapoznanie się ze sprawą – skoro będzie wymagało dodatkowego selekcjonowania informacji – będzie wymagało o wiele więcej czasu.

21 Różnej oczywiście w zależności od indywidualnych cech świadków. Niektórzy mają mniejszą, a niektórzy większą zdolność do jasnych wypowiedzi; przy tych z mniejszą zdolnością, siłą rzeczy, ingerencja przesłuchującego musi być większa.

22 Z uwagi na konieczność odnalezienia fragmentu nagrania. Nie załatwią tego problemu w żaden sposób hiperteksty umieszczane w pliku.

23 Choć i tak nie można wykluczyć odtwarzania wcześniejszych fragmentów. Można się bowiem spodziewać, że przy nagrywaniu wszelkie potknięcia językowe (będące w rzeczywistości pozornymi sprzecznościami) mogą stać się podstawą kwestionowania wiarygodności zeznającego.

24 Oczywiście wraz z protokolantem.

25 Może uwaga ta zostanie uznana za prześmiewczą, ale sędziego piszącego do protokołu scenariusz zastąpić będzie musiał sędzia reżyserujący wystąpienie świadka dla zapewnienia jego czytelności. Czyli sędziego-scenarzystę zastąpić musi sędzia-reżyser.

26 Nie budzi mojego zdziwienia (a wręcz spotyka się ze zrozumieniem) wskazywanie przez niektórych radców i adwokatów, że jeżeli ich wystąpienia będą nagrywane, to w sprawach niektórych klientów nie będą ograniczać się do wskazania pism, w których przedstawili kompletne stanowisko w sprawie, a będą to kompletne stanowisko powtarzać, aby nie narażać się na pretensje klienta, że przecież nic w sądzie nie mówili.

27 Zob. D. Sielicki, op. cit., s. 21–22.

28 Zob. http://www.magicscribe.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=50&Itemid=62&lang=pl

29 Autor tego artykułu w kwietniu 2009r. spotkał się z ofertą firmy proponującej wykorzystanie takiej technologii w Sądzie Rejonowym dla Wrocławia-Fabrycznej. Ofertę złożono po wcześniejszej kilkuletniej współpracy w zakresie informatyzacji sądownictwa i na skutek uznania sądu za jeden z przodujących w informatyzacji. Ponieważ jednak rozwój takiego systemu wymaga swoistego nauczenia programu rozpoznawania terminologii i długich badań, skierowano oferentów do Ministerstwa Sprawiedliwości, bowiem samodzielne wdrożenie takiego rozwiązania przekracza możliwości każdego pojedynczego sądu. Niezależnie bowiem od zmiany przepisów koniecznych dla wdrożenia takiego rozwiązania to sąd rejonowy dokonywać może zakupów środków o wartości do 3500 zł, co na tym szczeblu eliminuje możliwość podejmowania wielu działań.

30 Choć osiągnięto postęp od czasów, gdy dla komputerowego rozpoznawania głosu używano specjalnej tzw. stenomaski, która głos dyktującego protokół izolowała od otoczenia (o czym wspomina D. Sielicki, op. cit., s. 21–22). Obecnie, bez potrzeby specjalnej izolacji źródła dźwięku od otoczenia oprogramowanie pozwala na przekład głosu osoby, na którą program ukierunkowano.

31 Pomimo wysiłków przewodniczących wydziałów. Trudno przecież postawić sędziemu zarzut, że nie wyznaczył jeszcze rozprawy w sprawie nr 200/10, skoro wyznacza po kolei wcześniejsze sprawy, a terminy rozpraw ma obłożone i wykorzystane na sprawy wcześniejsze.

32 Choć zaznaczę, że dłuższe będzie zapoznanie się z pełną transkrypcją rozprawy niż protokołem pisemnym. Pełna transkrypcja zawierać będzie całość informacji, w tym również zbędne, a jej zaletą będzie forma szybszego przyswojenia informacji wobec faktu, że szybciej czyta się niż odsłuchuje nagranie. Będzie jednak ewidentnie dłuższa niż pisemny protokół. W rozmowie z autorem tego artykułu jeden z sędziów uczestniczących przed kilku laty w programie e-court, podczas którego nagrywano rozprawy, wskazał że zdarzały mu się protokoły liczące 30 stron zamiast 2 stron. Nie były to doświadczenia incydentalne, biorąc pod uwagę, że chodziło o opinię sędziego, który uczestniczył w nagrywaniu 23 spraw, gdy w ogóle programem objęto 66 spraw karnych przed SO i SR. Ten sędzia był zresztą po swoich doświadczeniach zdecydowanym przeciwnikiem nagrywania.

33 Co nie znaczy, że zawsze we wszystkich.