(nie)Moja Prokuratura

Zmian wymaga również ocena danego prokuratora, który ubiega się o delegację do innej jednostki organizacyjnej prokuratury. Kandydatura powinna być przedstawiana na Zgromadzeniu Prokuratorów jednostki, do której przyjęcie się ubiega. Na ocenę tę powinna składać się analiza poziomu pracy, dokonana przez wizytatora jednostki nadrzędnej, opinia kierującego jednostką, w której dany prokurator jest zatrudniony. Kandydat winien zaprezentować się przed Zgromadzeniem i odpowiedzieć na ewentualne pytania. Obecnie delegowanie do jednostki wyższego szczebla dyktowane jest potrzebami kadrowymi i zgodą kandydata, co prowadzi do delegaci z pominięciem kolejnych szczebli prokuratury. Skutkiem takich rozwiązań jest preferowanie osób, które nie mają odpowiedniego doświadczenia zawodowego. Należy usunąć rozwiązanie, na podstawie którego możliwe jest awansowanie prokuratorów z pominięciem jednego lub kilku szczebli prokuratur, np. z prokuratury rejonowej do Prokuratury Krajowej, ponieważ dochodzi do wręcz kuriozalnych sytuacji, kiedy prokurator z kilkuletnim stażem pracy, bez odpowiedniej wiedzy teoretycznej oraz praktycznej, nadzoruje pracę prokuratora, który dysponuje znacznie większą wiedzą, stażem pracy oraz wynikającym z niego doświadczeniem i co ma miejsce w praktyce nadzorujący prokurator nakazuje wykonanie czynności, które szkodzą sprawie, a także są niezgodne z obowiązującym prawem.

Należy także wyeliminować nagrody w prokuraturze¹², szczególnie po doświadczeniach ostatnich lat, kiedy są one postrzegane jako element wpływania na decyzje prokuratorów, przy całkowitej uznaniowości ich przyznawania, pozostawionej w rękach pojedynczych osób, w oderwaniu od merytorycznych wyników pracy. Dotyczy to także nagród w postaci wcześniejszego awansu, co nie jest wiązane z wiedzą, ale dyspozycyjnością prokuratorów. Trzeba podkreślić, że wynagradzanie prokuratorów musi być oparte na zobiektywizowanych kryteriach. Wynagrodzenia prokuratorów powinny być różnicowane stażem pracy, a także jednostką organizacyjną prokuratury, w której dany prokurator jest zatrudniony. Inne składniki wynagradzania w postaci nagród, które mają uznaniowy charakter, muszą być wyeliminowane. Zakres obowiązków, które są realizowane w prokuraturze, jest – co zrozumiałe – różny, ale nie ma żadnych podstaw prawnych, ani faktycznych do tego, aby jedne z tych obowiązków dyskredytować, a inne doceniać w formie nagród.

Należy jednak rozważyć wprowadzenie tzw. dodatków wielkomiejskich, ze względu na to, że w dużych miastach zakres obowiązków prokuratorów jest znacznie większy, a ponadto koszty utrzymania są także zwiększone. W tym zakresie elementem decydującym byłaby ilość mieszkańców, która zamieszkuje obszar właściwości danej prokuratury. Jest to obiektywne kryterium, a jednocześnie można reprezentować tezę, że większa liczba mieszkańców jest związana ze zwiększoną liczbą inicjowanych przez nich postępowań karnych. Takie podejście powinno także zapobiec brakom kadrowym w tych jednostkach organizacyjnych prokuratur, które znajdują się na terenie dużych miast.

Zakres kompetencji prokuratury

Zakres spraw, którymi zajmuje się prokuratura jest określony zbyt szeroko. Dotyczy to zarówno obowiązków wewnętrznych prokuratorów, jak i wobec podmiotów zewnętrznych. W zakresie tych pierwszych ograniczeniom muszą ulec obowiązki informacyjne wobec Prokuratury Krajowej, o czym była już mowa. W drugiej kategorii, w szczególności, dotyczy to bardzo rozbudowanego obowiązku ścigania przestępstw z urzędu oraz rozbudowanej zasady legalizmu¹³. Ilość i skomplikowanie przestępczości, w związku z wykorzystaniem środków masowej komunikacji, głównie Internetu, gwałtownie rośnie. Przy tym maleją możliwości wykrywcze, a rosną koszty prowadzonych postępowań. Trzeba podkreślić, że niedobór zasobów osobowych w prokuraturach nie jest zjawiskiem nowym, ale przy rosnącej ilości, zakresie prowadzonych postępowań, należałoby zastanowić się nad możliwością wprowadzenia pewnych ograniczeń już na poziomie prowadzonych śledztw, tak aby bardziej racjonalnie wykorzystać zasoby ludzkie, którymi dysponuje prokuratura. Przykładowo nie ma żadnych racjonalnych powodów do tego, aby możliwość dobrowolnego poddania się karze ograniczać tylko do drobnej przestępczości. Należałoby wyeliminować jako czynnik ograniczający dobrowolne poddanie się karze zagrożenie ustawowe wymiarem kary pozbawienia wolności¹⁴, które jest wskazane w Kodeksie karnym oraz ustawach pozakodeksowych. Oznaczałoby to danie większego obszaru decyzji dla prokuratora. Ponadto w przypadku dobrowolnego poddania się karze możliwe byłoby wcześniejsze wykorzystanie sił do innych postępowań. Ograniczenie zagrożenia ustawowego powinno być także usunięte na etapie postępowania sądowego, a jedynym kryterium – pozostawionym ocenie sądu – powinny być zebrane dowody oraz stanowisko oskarżonego, który chce się dobrowolnie poddać karze.

Należy także znacznie rozszerzyć możliwości zastosowania art. 11 § 1 KPK¹⁵ w zakresie umorzenia absorpcyjnego, np. poprzez podejmowanie decyzji przez prokuratora co do czynów, które zostaną skierowane z aktem oskarżenia do sądu. Trzeba zauważyć, że podwyższanie zagrożenia ustawowego doprowadziło do tego, że znaczna część czynów obecnie zagrożona jest karą wyższą niż 5 lat pozbawienia wolności, chociażby np. czyn kwalifikowany z art. 286 § 1 KK, co oznacza, że umorzenie absorpcyjne nie obejmuje znacznej ilości czynów zabronionych. Ma to szczególnie ważne znaczenie przy przestępczości internetowej, gdzie liczba transakcji kwalifikowanych jako oszustwo z art. 286 KK¹⁶ jest bardzo duża, co skutkuje długo trwającymi postępowaniami. Podnoszenie zagrożenia ustawowego oraz tworzenie przepisów prawa karnego materialnego, które ograniczają decyzję sądów w zakresie wymiaru kary, środków karnych czy też środków kompensacyjnych, samo w sobie, nie doprowadzi do wyższego wymiaru kar w orzeczeniach sądowych. Należałoby w tym zakresie pozostawić decyzyjność prokuratorom oraz sędziom, jako tym, którzy znają okoliczności popełnienia czynu, warunki i właściwości osobiste oskarżonego i właściwiej potrafią dobrać rodzaj reakcji prawnokarnej.

Należy także zwrócić uwagę na długotrwałe postępowania przygotowawcze, zwłaszcza w tzw. przestępczości gospodarczej, gdzie decyzja o zakończeniu lub kontynuowaniu postępowania, w określonych wątkach powinna być pozostawiona samodzielnemu prokuratorowi, który dokonuje oceny, czy w danym postępowaniu będzie możliwe zebranie dowodów, które pozwolą na skierowanie aktu oskarżenia do sądu. Jeśli brak jest możliwości skutecznego ścigania w odniesieniu do określonych kategorii czynów zabronionych, to należałoby rozważyć zakończenie takich postępowań, a w przypadku braku pokrzywdzonego, co dotyczy ogromnej ilości czynów zabronionych z Kodeksu karnego skarbowego, łapownictwa, a także wielu innych, odstąpić bez dalszego wykonywania czynności oraz bez sporządzania decyzji merytorycznej. Wówczas należy rozważyć opisanie w jakim wątku i z jakiego powodu czynności nie są kontynuowane. Takie rozwiązanie dałoby możliwość skupienia się na tych śledztwach, gdzie zebrany materiał dowodowy rokowałby skierowaniem aktu oskarżenia do sądu. Dotyczyłoby to czynów jednorodnych, w dużej ilości, popełnionych przez tę samą osobę lub osoby.

W zakresie kompetencji prokuratury powinny znaleźć się stałe zadania związane z polityka informacyjną, ale w zakresie informowania społeczeństwa o prawdopodobnych lub zaistniałych nowych formach popełniania przestępstw, tak aby informacje te uchroniły obywateli przed ich pokrzywdzeniem i miały tylko prewencyjny charakter.