(nie)Moja Prokuratura

Nadzór w prokuraturze

Istotnym związaniem znacznej części prokuratorów jest konieczność sprawowania nadzoru służbowego oraz nadzoru instancyjnego, który wynika z konieczności wydawania postanowienia o przedłużeniu czasu trwania postępowania przygotowawczego przez samego prokuratora, który nadzoruje dane postępowania, a po przekroczeniu pewnych terminów przez kierownika jednostki nadrzędnej, który musi korzystać z podległych mu prokuratorów, którzy powinni zapoznać się z aktami przedstawionych im postępowań. Dochodzi do tego, że jedno postępowanie jest objęte i nadzorem służbowym i nadzorem instancyjnym¹⁷, co jest związane z przekazywaniem informacji przez prokuratora nadzorującego dane postępowanie do jednostki wyższego szczebla, a także sporządzaniu wniosków o przedłużanie czasu trwania śledztwa i wskazaniu jakie czynności zostały do tej pory wykonane i jakie należy wykonać. Prokurator, który sporządza projekt postanowienia o przedłużeniu czasu trwania śledztwa musi zapoznać się z aktami sprawy i dokonać zasadności złożonego wniosku. Z drugiej strony, nie ma możliwości odmowy wydania postanowienia o przedłużeniu czasu trwania śledztwa, ponieważ obowiązujące przepisy takiej opcji w ogóle nie przewidują. Konieczność sporządzania wniosków o przedłużenie czasu trwania śledztwa oraz informacji o stanie sprawy, wykonanych czynnościach, a także czynnościach przewidywanych do przeprowadzenia, na wyższym szczeblu prokuratury, przetwarzania jej, może mieć jedynie znaczenie dyscyplinujące do zintensyfikowania czynności, jednak przy bardzo ograniczonych możliwościach kadrowych Policji oraz prokuratur do wykonywania czynności, podmiotowej oraz przedmiotowej obszerności tych postępowań, są to dodatkowe czynności, które znacznie przedłużają czas trwania śledztwa, ponieważ ten wniosek należy sporządzić, wykonać kopię lub skany akt sprawy i przetransportować do odpowiedniej jednostki organizacyjnej prokuratury. Krytyce należy poddać także konieczność posiadania przez prokuratora postanowienia o przedłużeniu czasu trwania śledztwa, gdy występuje on z wnioskiem do sądu o zastosowanie tymczasowego aresztowania lub przedłużenie czasu jego trwania. Postanowienie o przedłużeniu czasu trwania śledztwa ma wskazywać na konieczność przeprowadzenia czynności. Jest oczywistym, że w zakresie czynności planowanych musi mieć ogólny charakter. Ma świadczyć, że postępowanie nie zostało zamknięte i jest potrzeba jego kontynuowania, co widać z samych akt sprawy. Środek zapobiegawczy służy temu, aby podejrzany w niezbędnym zakresie był zabezpieczony do postępowania. Należałoby rozważyć, czy nie byłoby wystarczające wydanie tylko postanowienia o wszczęciu śledztwa, ponieważ brak decyzji końcowej oznaczałby, że postępowanie jest nadal prowadzone, a we wniosku o zastosowanie lub przedłużenie stosowania tymczasowego aresztowania prokurator wskazałby jakie czynności należy wykonać i uzasadnić zastosowanie lub przedłużenie czasu trwania środka zapobiegawczego do konkretnej osoby.

Ograniczenie nadzoru służbowego oraz instancyjnego nad śledztwami czy też dochodzeniami, przy zachowaniu przepisów dotyczących składania środków odwoławczych do sądu nie oznaczałby braku kontroli nad decyzjami prokuratora, a wręcz przeciwnie kontrola ta pozostałaby w rękach odrębnego organizacyjnie oraz niezależnego sądu i niezawisłego sędziego. Na marginesie należy zaznaczyć, że prawidłowe prowadzenie nadzoru wymagałoby takiej samej znajomości akt sprawy jak referenta sprawy, co w wielu wypadkach jest wręcz niemożliwe, jeśli wykonuje on sam czynności procesowe, a ponadto ze względu na ograniczony czas i obszerność zgromadzonego materiału dowodowego. Poprzez zniesienie nadzoru służbowego oraz instancyjnego możliwe byłoby ograniczenie czynności typowo odtwórczych na rzecz efektywnych czynności merytorycznych i bardziej racjonalne wykorzystanie prokuratorów do efektywnego prowadzenia postępowań. W tym miejscu należałoby, tytułem dodatkowego uzasadnienia, wskazać, że owych czynności nadzorczych brak jest na etapie postępowania sądowego, co jest oczywiste, ze względu na niezawisłość Sędziów, a postępowania sądowe są prowadzone i kończą się wydawaniem orzeczeń.

Ponadto należałoby zakazać przeprowadzania badania w prokuraturze spraw, które były przedmiotem oceny dokonanej przez sąd, w następstwie złożonego przez stronę środka odwoławczego. Do tej grupy należałoby zaliczyć także te sprawy, w których nie został wniesiony środek odwoławczy i które stały się prawomocne, chyba, że konieczne byłoby, na wniosek uprawnionego podmiotu, przeprowadzenie badania, w trybie art. 327 lub 328 KPK.

Zniesienie nadzoru służbowego oraz instancyjnego, przy pozostawionej sądowej kontroli poziomu prowadzonych postępowań przygotowawczych, w następstwie składanych środków odwoławczych, pozwoliłoby zracjonalizować pracę prokuratorów do efektywnych czynności, a jednocześnie poddać poziom wykonywanych czynności kontroli i niezwisłego sądu.

Postępowania dyscyplinarne w prokuraturze

Zmianie powinny ulec także przepisy dotyczące postępowań dyscyplinarnych prokuratorów, zarówno co do podstaw, ale i procedury. W zakresie pierwszego z wymienionych zagadnień należy krytycznie ocenić jako podstawy wszczęcia postępowania dyscyplinarnego te, które są sformułowanie bardzo ogólnie, tj. działania lub zaniechania mogące uniemożliwić lub istotnie utrudnić funkcjonowanie organu wymiaru sprawiedliwości lub prokuratury (art. 137 § 1 pkt 2 ­Prawa o prokuraturze), a także działania kwestionujące istnienie stosunku służbowego sędziego lub prokuratora, skuteczność powołania sędziego, lub prokuratora, lub umocowanie konstytucyjnego organu Rzeczypospolitej Polskiej (art. 137 § 1 pkt 3 Prawa o prokuraturze). Obie te przesłanki powinny być usunięte, a pozostawiona przesłanka oczywistej i rażącej obrazy przepisów prawa, przy czym należy wskazać, że jeśli założyć podleganie przez prokuratorów tylko ustawom i Konstytucji, to oczywista i połączona z nią obraza prawa powinna dotyczyć tylko ustaw oraz Konstytucji, a nie aktów indywidualnych. Kwestionowane, wprowadzone w art. 137 § 1 pkt 2 oraz 3 Prawa o prokuraturze, przesłanki nie oznaczają jednocześnie naruszenia ustaw oraz Konstytucji i dlatego są w praktyce interpretowane rozszerzająco. Ponadto zaniechanie przez prokuratora odpowiedniej reakcji na naruszenie prawa w postaci Konstytucji lub ustawy może być uważane jako niedopełnienie obowiązków służbowych.

Nie do przyjęcia jest także zapis z art. art. 137 § 2 Prawa o prokuraturze, z którego wynika, iż nie stanowi przewinienia dyscyplinarnego działanie lub zaniechanie prokuratora podjęte wyłącznie w interesie społecznym, ponieważ podstawa przewinienia dyscyplinarnego została określona w sposób bardzo niejasny, w postaci „interesu społecznego”. Takie rozwiązanie daje pole do nadużyć w interpretacji pojęcia „interesu społecznego” wobec tych prokuratorów, którzy naruszają obowiązujące prawo i rzucenie im – przez ustawodawcę – koła ratunkowego, którego będą się mogli, w razie potrzeby, chwycić. Wydaje się, że powołany wyżej przepis, który uwalniałby od odpowiedzialności dyscyplinarnej, dotyczy takiego zachowania, które może być powiązane z łamaniem procedur. Należy jednak zaznaczyć, że takie zachowanie może być uznane za stosowanie tortur¹⁸, i prowadzić do odpowiedzialności karnej, dyscyplinarnej, a także niemożności powołania się na tak pozyskany dowód w sprawie¹⁹.