Odpowiedzialność karna za nielegalne przekraczanie granicy państwowej (w perspektywie pomocy humanitarnej)
Współdziałanie przy przekroczeniu granicy
Współdziałanie z innymi osobami oznacza, że osoba przekraczająca granicę musi czynić to przy pomocy lub razem z co najmniej dwoma innymi osobami. Przy czym istnieją możliwe warianty, że wszystkie te osoby przekroczą granicę w sposób nielegalny lub tylko część z nich, współdziałając ze sobą, tj. wspierając się i pomagając sobie wzajemnie.
| Przykład Może to być współdziałanie polegające na pokonaniu zabezpieczeń granicznych (ogrodzenia, systemów alarmowych, zasieków). Mogą to robić wszystkie osoby jednocześnie, czyli wspólnie pokonać przeszkodę i przekroczyć granicę, ale też może to polegać na tym, że jedna z osób przekracza nielegalnie granicę, a pozostałe dwie jej pomagają w pokonaniu zabezpieczeń (np. ogrodzenia) lub też odciągają uwagę Straży Granicznej od tej osoby i skupiają ją na sobie itd. |
Nie jest zatem warunkiem pociągnięcia do odpowiedzialności to, że osoby, które ze sobą współdziałały, wspólnie przekroczyły nielegalnie granicę. Granicę może przekroczyć tylko jedna z nich przy pomocy pozostałych i także wówczas zostanie wypełnione znamię przestępstwa. Nie ma przy tym znaczenia, po której stronie granicy znajdują się osoby współdziałające. Istotne jest to, czy umożliwiają one pokonanie, przejście granicy w sposób nielegalny.
Niezbędnym elementem przypisania odpowiedzialności za popełnienie przestępstwa nielegalnego przekroczenia granicy w każdym z wyżej powołanych przypadków (a więc z jednoczesnym użyciem przemocy, groźby, podstępu lub jednoczesnym współdziałaniu przy przekraczaniu granicy z innymi osobami) jest przekroczenie granicy w sposób umyślny.
Popełnienie czynu zabronionego umyślnie polega na tym, że osoba go popełniająca (przechodząca przez granicę w sposób nielegalny) czyni to z zamiarem osiągnięcia, spowodowania skutku określonego ustawą. W tym przypadku tym skutkiem jest przedostanie się do innego państwa w sposób nielegalny. Osoba przekraczająca granicę ma świadomość, że przekroczenie granicy w taki sposób, jaki obejmuje jej zamiar, jest przestępstwem (jest zabronione, bezprawne), jednak godzi się na jego popełnienie. Umyślne przestępstwo przekroczenia nielegalnie granicy będzie miało miejsce także wtedy, gdy osoba je popełniająca nie jest pewna skutku (konsekwencji), ale działa w kierunku osiągnięcia zamierzonego celu.
Organizowanie nielegalnego przekroczenia granicy normalizuje art. 264 KK, przewidujący także tzw. formę kwalifikowaną tego przestępstwa, opisaną w art. 264 § 3 KK, która polega na organizowaniu innym osobom przekraczania wbrew przepisom granicy Rzeczypospolitej Polskiej, za co przewidziana jest kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.
Organizowanie przekraczania granicy
Należy zwrócić uwagę na to, że ustawodawca penalizuje nie tylko nielegalne przekroczenie granicy (a więc czyn w tym zakresie dokonany), ale także „organizowanie przekraczania” tej granicy. Przestępstwo to zostaje zatem popełnione przez podjęcie czynności mających na celu stworzenie warunków do nielegalnego przekroczenia granicy przez co najmniej dwie osoby. Przepis mówi o organizowaniu innym osobom przekraczania granicy; posługuje się liczbą mnogą („osobom”), a więc minimum dwóm i więcej.
Odpowiedzialność za organizowanie nielegalnego przekroczenia granicy nie jest ściśle związana z faktycznym jej przekroczeniem. Nie jest to warunek odpowiedzialności karnej dla „organizatora” takiego nielegalnego przekroczenia granicy. Nawet w sytuacji, gdy grupa osób lub co najmniej dwie osoby, dla których było organizowane nielegalne przekroczenie granicy, jej nie przekroczą, odpowiedzialność karna za organizowanie takiego przekroczenia istnieje.
Pojęcie organizowania innym osobom przekraczania wbrew przepisom granicy Rzeczypospolitej Polskiej jest bardzo szerokie.
| Przykład Za organizowanie nielegalnego przekroczenia granicy może być uznane zapewnienie, przygotowanie środków transportu, przygotowanie sfałszowanych dokumentów, zapewnienie czy ustalenie kolejnych baz, miejsc noclegowych w danym kraju lub krajach, ustalenie planu przekazania osób mających przekroczyć nielegalnie granicę kolejnym osobom biorącym w tym udział, umówienie i określenie miejsca odbioru tych osób, faktyczne przekroczenie granicy, przewiezienie przez granicę przez podstawione osoby, nawiązywanie kontaktów z osobami, które zajmują się przemycaniem ludzi, jak i z ludźmi, którzy są zainteresowani nielegalnym przekroczeniem granicy, pobranie opłat za tego rodzaju „usługę”, ukrycie osób, które już przekroczyły nielegalnie granicę, we własnym domu lub w innym miejscu itd. |
Wypełnieniem znamion czynu zabronionego opisanego w art. 264 § 2 KK będzie także tzw. pomocnictwo i podżeganie do popełnienia czynu zabronionego (art. 264 § 2 KK w zw. z art. 18 § 3 KK).
Pomocnictwo
Artykuł 18 § 3 KK stanowi, że za pomocnictwo odpowiada ten, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji; odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie.
Treść przepisu nie pozostawia wątpliwości, że tzw. pomocnik musi mieć świadomość i wiedzę, że pomaga innej osobie nielegalnie przekroczyć granicę i czyni ku temu starania, żeby pomóc w tej czynności.
Ustalenie, że pomocnik posiada przynajmniej ogólną wiedzę o planowanym przestępstwie (tu przekroczenia granicy), wystarczy do pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej za pomocnictwo do przestępstwa z art. 263 § 2 lub 3 KK. Zagrożenie karą jest tożsame jak wobec osoby popełniającej ten czyn zabroniony.
Należy podkreślić, że aby móc uznać zachowanie osoby za pomocnictwo, musi ona chcieć lub godzić się na to, że swoim zachowaniem ułatwi popełnienie czynu zabronionego. Oznacza to, że udzielając pomocy innej osobie, pomocnik czyni to, by ta osoba nielegalnie przekroczyła granicę. Pomocnictwo musi być zachowaniem, które obiektywnie ułatwiało popełnienie czynu zabronionego, przy czym nie ma znaczenia, czy osoba przekraczająca granicę z tego ułatwienia skorzystała.
| Przykład Pomocnik przeprowadza nielegalnie osoby w lesie, przez granicę, poza przejściem granicznym do tego wyznaczonym, w odosobnionym miejscu, przez trudno dostępne obszary, bez wymaganych dokumentów, lub też wskazuje najkrótszą drogę do granicy, gdzie możliwe jest jej nielegalne przejście, lub organizuje przewodnika, który pomaga w nielegalnym przekroczeniu granicy, lub organizuje transport samochodem przez przejście graniczne, ale pomaga, by osoba ją przekraczająca ukryła się, by uniknąć kontroli funkcjonariuszy Straży Granicznej, albo sam przewozi osoby przez granicę bocznymi, polnymi drogami. Pomocnik przeprowadza osobę przez tzw. zieloną granicę i ukrywa we własnym domu lub innym miejscu, przewozi osoby przez granicę, unikając kontroli Służb Granicznych itp. |