Odpowiedzialność karna za nielegalne przekraczanie granicy państwowej (w perspektywie pomocy humanitarnej)
Czyn zabroniony nielegalnego przekroczenia granicy wprowadzono do polskiego systemu prawnego ustawą karną z 1969 r. Umieszczono go w rozdz. XXXVI: Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu. W Kodeksie karnym z 1997 r. stypizowany został w art. 264. Ostatniej zmiany legislacyjnej dokonano ustawą z 22.4.2005 r. o zmianie ustawy o Straży Granicznej i zmianie niektórych ustaw. Uchylono tym aktem dotychczasowy § 1 art. 264 KK, który obecnie stanowi wykroczenie opisane w art. 49a KW.
Art. 49a § 1. Kto wbrew przepisom przekracza granicę Rzeczypospolitej Polskiej, podlega karze grzywny.
§ 2. Usiłowanie i pomocnictwo są karalne.
Artykuł 49a KW chroni nienaruszalność granicy państwowej przed bezprawnym jej przekraczaniem. Ogólnym przedmiotem ochrony czynu zabronionego jest porządek publiczny, dbałość o ruch graniczny, systematyzowany przez przepisy właściwych organów administracji państwowej Rzeczypospolitej Polskiej: ustawa z 12.10.1990 r. o ochronie granicy państwowej (Dz.U. z 2019 r. poz. 1776) oraz wynikające z niego przepisy wykonawcze:
1) Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z 5.1.2005 r. o przekraczaniu granicy państwowej i lotach obcych wojskowych statków powietrznych w przestrzeni powietrznej Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2021 r. poz. 1632),
2) Rozporządzenie z 17.12.2020 r. Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o ustaleniu dodatkowych lotniczych przejść granicznych (Dz.U. z 2020 r., poz. 2294),
3) rozporządzenie Rady Ministrów z 18.4.2001 r. o ustaleniu morskich i stałych lotniczych przejść granicznych oraz rodzaju ruchu dozwolonego przez te przejścia (Dz.U. z 2015 r. poz. 1534),
4) Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z 27.5.2008 r. o przepływie okrętów wojennych obcych państw przez polskie morze terytorialne oraz warunki wejścia tych okrętów na polskie morskie wody wewnętrzne (Dz.U. z 2015 r. poz. 1295),
5) Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 21.4.2008 r. o warunkach uprawiania turystyki, sportu, polowań i połowu ryb w strefie nadgranicznej (Dz.U. z 2008 r. poz. 80 i 481),
6) Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 20.4.2004 r. o wykonywaniu lotów międzynarodowych przez obce cywilne statki powietrzne oraz stały pobyt polskich cywilnych statków powietrznych za granicą i obcych cywilnych statków powietrznych w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2004 r. poz. 94 i 916),
7) Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 3.7.2015 r. o ogłoszeniu przejść granicznych, rodzaju ruchu dozwolonego przez te przejścia oraz czasu ich otwarcia (M.P. z 2015 r. Nr 636) oraz o ogłoszeniu przejść granicznych, rodzaju ruchu dozwolonego przez te przejścia oraz czasu ich otwarcia z 17.12.2008 r.
Przekroczenie granicy wbrew przepisom
Podmiotem wykroczenia z art. 49 KW może być każda osoba, niezależnie od obywatelstwa.
Zachowania wypełniające znamiona wykroczenia określonego w art. 49a § 1 KW polegają na przekroczeniu polskiej granicy państwowej wbrew przepisom ustawy.
Zgodnie z art. 1 GrPańU jest powierzchnia pionowa przechodząca przez linię graniczną, oddzielająca terytorium państwa polskiego od terytoriów innych państw i od morza pełnego. Granica państwowa rozgranicza również przestrzeń powietrzną, wodną i wnętrza ziemi.
Zgodnie z art. 14 ust. 1 i 2 GrPańU przekraczać granice państwową można wyłącznie w miejscach do tego przeznaczonych, tj. w otwartych dla ruchu granicznego przejściach granicznych ruchu pieszego, drogowego, w międzynarodowych portach lotniczych i morskich.
Przekraczanie granicy jest dopuszczalne na podstawie dokumentów uprawniających do jej przekroczenia. Dokumenty uprawniające do przekroczenia granicy państwowej określają przepisy ustawy z 27.1.2022 r. o dokumentach paszportowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 350) oraz umowy międzynarodowe.
Przekraczanie granicy państwowej poza wyznaczonymi przejściami granicznymi jest dozwolone w sposób wynikający z umów międzynarodowych zawartych przez Rzeczpospolitą Polską z sąsiednimi państwami.
Przekroczenie granicy Rzeczypospolitej Polskiej polega na przemieszczeniu się na terytorium państwa sąsiedniego, bądź też na powrocie z sąsiedniego państwa do Rzeczypospolitej Polskiej.
Przekraczania granicy nie należy utożsamiać wyłącznie z pieszym przejściem poza linię granicy. Przekroczenie granicy może nastąpić bowiem również przy użyciu jakiegokolwiek środka komunikacji lądowej, wodnej i powietrznej.
Dokonanie, usiłowanie i przygotowanie
Czyn z art. 49a § 2 KW może być zrealizowany zarówno w postaci dokonania, jak i usiłowania oraz przygotowania. Dla bytu wykroczenia z art. 49a KW niezbędne jest wystąpienie ustawowego znamienia działania sprawcy „wbrew przepisom”, tj. wtedy, gdy sprawca przekraczający granicę nie posiada w ogóle dokumentu uprawniającego, bądź działa z dokumentem, którego ważność nie jest aktualna, czy też posługuje się dokumentem podrobionym lub przerobionym. Sprzeczne z przepisami jest również działanie obejmujące czynności przekraczania granicy poza miejscem do tego przeznaczonym, bądź niepoddanie się obowiązkowej kontroli granicznej (art. 15 ust. 1, 2, 3 GrPańU). Usiłowanie popełnienia czynu z art. 49a § 1 KW możliwe jest na zasadach ogólnych, a więc jest nim czyn sprawcy, którego działanie bezpośrednio zmierza do urzeczywistnienia uprzednio podjętego zamiaru, by wykraczając przeciwko przepisom, przekroczyć granicę Rzeczypospolitej Polskiej.
Przygotowaniem popełnienia czynu z art. 49a KW jest wszelkiego rodzaju zbieranie informacji o sposobach ochrony granicy, dyslokacji służb ją chroniących, uzyskaniu przedmiotów i narzędzi pomocnych przy nielegalnym przekroczeniu granicy.
Wykroczenie z art. 49a KW we wszystkich formach zjawiskowych można popełnić wyłącznie umyślnie. Nastąpi to wtedy, gdy sprawca ma zamiar popełnienia czynu zabronionego, tj. chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi (art. 6 § 1 KW).