Odpowiedzialność karna za nielegalne przekraczanie granicy państwowej (w perspektywie pomocy humanitarnej)
Przepis ma na celu ochronę:
1) porządku w zakresie organizacji pobytu cudzoziemców na terenie Rzeczypospolitej Polskiej;
2) bezpieczeństwa wewnętrznego Rzeczypospolitej Polskiej i jej obywateli, związane ze sprawowaniem kontroli nad migracją cudzoziemców.
Zachowanie sprawcy takiego przestępstwa polega na umożliwieniu lub ułatwieniu nielegalnego pobytu w Rzeczpospolitej Polskiej, zaś działanie takie może polegać na jakimkolwiek zachowaniu, które do takiego umożliwienia lub ułatwienia prowadzi. Przykładowo można wymienić tu takie zachowania, jak np.:
1) ukrywanie takiej osoby,
2) wynajmowanie jej mieszkania,
3) transportowanie w celu umożliwienia ukrycia się lub uniknięcia wykrycia jej nielegalnego pobytu,
4) załatwienie nielegalnego meldunku,
5) dostarczenie odpowiednich dokumentów,
6) dostarczenie odzieży lub środków do życia,
7) pomoc w zmianie wizerunku,
8) umożliwienie pracy,
9) wprowadzenie w błąd właściwych organów,
10) przedstawianie funkcjonariuszom takiej osoby jako swojego bliskiego krewnego.
W grę wchodzą tu zatem wszelkie postacie umożliwiania lub ułatwiania pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wbrew przepisom.
Dla zaistnienia przestępstwa umożliwienia lub ułatwienia nielegalnego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej konieczne jest, aby sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej. Nie musi dojść do osiągnięcia tej korzyści, wystarczy, aby chcieć ją uzyskać – i to zarówno dla siebie, jak i dla innej osoby.
Korzyść majątkowa to generalnie przysporzenie majątku, a więc będą to przede wszystkim pieniądze, ale też przyjęcie rzeczy mających wartość materialną. Korzyść osobista to zaspokojenie jakichkolwiek potrzeb o wartości niematerialnej.
| Przykład Sprawca przestępstwa w zamian za umożliwienie cudzoziemcowi nielegalnego pobytu w Polsce przyjmuje lub żąda od niego określonej sumy pieniędzy lub przeniesienia własności wartościowej rzeczy. |
| Przykład Sprawca przestępstwa w zamian za ukrywanie cudzoziemca przed funkcjonariuszami Straży Granicznej, żąda od niego wykonywana na jego rzecz usług, możliwych lub nawet niemożliwych do wycenienia w pieniądzach. |
Warunkiem odpowiedzialności jest umożliwienie lub ułatwienie pobytu cudzoziemcowi wbrew przepisom i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej. Wynika z tego, że nie będzie tym przestępstwem np.:
1) udzielenie cudzoziemcowi pomocy (nawet odpłatne) w formalnym zalegalizowaniu jego pobytu, poprzez udzielenie mu asysty w urzędzie lub działanie jako jego pełnomocnik,
2) udzielenie cudzoziemcowi pomocy poprzez, np. udzielenie schronienia, ogrzanie, dostarczenie suchej odzieży, bez zamiaru uzyskania z tego tytułu jakiejkolwiek korzyści. Udzielona pomoc z dobroci serca, ze względów solidarnościowych czy humanitarnych nie może stanowić podstawy odpowiedzialności.
Przestępstwo to może być popełnione jedynie umyślnie, tzn. sprawca, zdając sobie sprawę z nielegalności podejmowanego działania, musi chcieć je podjąć. Sprawca nie musi mieć jednak pewności co do nielegalnego charakteru pobytu cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, lecz wystarczy, że taką możliwość przewiduje i na to się godzi.
| Przykład Sprawca działa umyślnie, jeżeli co najmniej przypuszcza, że spotkana przez niego w lesie nieopodal granicy, niemówiąca po polsku, w brudnych ubraniach osoba nielegalnie przebywa w Rzeczypospolitej Polskiej, a mimo to (oczekując korzyści) udziela jej pomocy, np. udzielając środka transportu wywozi ją z obszaru wzmożonych działań Straży Granicznej. |
| Przykład Sprawca nie będzie działał umyślnie, jeżeli spotka w lesie osobę, co do której nawet nie przypuszcza, że jest nielegalnym migrantem (np. zadbany wygląd, posługuje się językiem, który na danym ternie nie jest wyjątkowym), udzieli jej pomocy, np. udostępniając transport i wywożąc z dala od linii granicy lub udzielając schronienia w domu. |
Zagrożenie karą za przestępstwo umożliwiania lub ułatwiania pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wbrew przepisom to kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat; sąd ma możliwość orzeczenia zamiast kary pozbawienia wolności zasądzenia grzywny lub kary ograniczenia wolności do lat 2.
Wydaje się, że nie jest możliwa sytuacja, w której przy omawianym przestępstwie znajdzie zastosowanie kontratyp stanu wyższej konieczności, ponieważ jednym ze znamion przestępstwa jest cel działania sprawcy, a więc zamiar osiągnięcia korzyści majątkowej. Działanie bez takiego zamiaru będzie działaniem niewyczerpującym znamion przestępstwa.
| Przykład Wycieńczonej osobie nielegalnie przebywającej w Rzeczypospolitej Polskiej, znalezionej na mrozie w przemoczonych ubraniach udzielana jest ze względów humanitarnych pomoc z racji na grożące jej zdrowiu lub życiu niebezpieczeństwo, by je uchylić. Nieudzielenie takiej osobie pomocy i pozostawienie jej samej sobie może wyczerpywać znamiona przestępstwa z art 162 § 1 KK (nieudzielenie pomocy). |