Odpowiedzialność karna za nielegalne przekraczanie granicy państwowej (w perspektywie pomocy humanitarnej)

Zakaz przebywania na określonym obszarze w strefie nadgranicznej

Artykuł 18d GrPańU odnosi się do działania osoby, która przebywa na obszarze objętym zakazem, o którym mowa w art. 12a ust. 1 GrPańU, a nie jest do tego uprawniona. Ustawodawca zdefiniował wskazany zakaz jako „czasowy zakaz przebywania na określonym obszarze w strefie nadgranicznej przyległej do granicy państwowej, stanowiącej granicę zewnętrzną w rozumieniu przepisów kodeksu granicznego Schengen, wprowadzony w przypadku konieczności zapewnienia bezpieczeństwa lub porządku publicznego w strefie nadgranicznej w związku z zagrożeniem życia lub zdrowia ludzi, lub mienia, wynikającym z przekraczania granicy państwowej wbrew przepisom prawa lub podejmowania prób takiego przekraczania, lub uzasadnionym ryzykiem popełniania innych czynów zabronionych”. Definicja ta w rzeczywistości sprowadza się do obalenia gwarancji swobód i wolności wynikających z art. 52 Konstytucji RP.

Obszar objęty zakazem przebywania może być wprowadzony w strefie nadgranicznej rozporządzeniem ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Przesłanki wprowadzenia zakazu, to: konieczność zapewnienia bezpieczeństwa lub porządku publicznego w strefie nadgranicznej, która ma związek z zagrożeniem życia lub zdrowia ludzi, mienia wynikający z przekraczania granicy państwowej wbrew przepisom prawa (…), lub uzasadnionym ryzykiem popełniania innych czynów zabronionych.

Wprowadzony ww. rozporządzeniem zakaz przebywania nie może dotyczyć osób, które:

1) stale zamieszkują, prowadzą działalność, wykonują ­pracę zarobkową, wykonują pracę w gospodarstwach rolnych;

2) pobierają naukę lub są opiekunami osób pobierających naukę;

3) będąc małżonkiem, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwem, sprawują opiekę albo udzielają pomocy w załatwianiu bieżących spraw życia codziennego osobie stale zamieszkującej na obszarze objętym zakazem;

4) są objęte wychowaniem przedszkolnym lub formami opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 na obszarze objętym zakazem, oraz są ich opiekunami;

5) przebywają na obszarze objętym zakazem w celu załatwienia sprawy w urzędzie administracji publicznej lub w celu sprawowania lub udziału w kulcie religijnym;

6) są właścicielami lub posiadaczami nieruchomości zlokalizowanych na obszarze objętym zakazem;

7) są osobami niepełnosprawnymi albo opiekunami osób niepełnosprawnych, przebywającymi na obszarze objętym zakazem w związku z korzystaniem z ośrodka dla osób niepełnosprawnych;

8) przebywają na obszarze objętym zakazem w związku z bezpośrednim przemieszczaniem się w celu zgodnego z przepisami przekroczenia granicy państwowej lub bezpośrednio po jej przekroczeniu zgodnie z przepisami w celu opuszczenia obszaru objętego zakazem, lub w związku z przemieszczaniem się przez ten obszar drogą publiczną – bezpośrednio w celu jego niezwłocznego opuszczenia.

Na obszarze przebywać mogą inne osoby za indywidualnym zezwoleniem komendanta właściwej miejscowo placówki Straży Granicznej, a także:

1) załogi przemieszczające się pojazdami ratownictwa medycznego i innych służb interwencyjnych oraz osoby przewożone w tych pojazdach w związku z prowadzoną przez te załogi lub służby działalnością;

2) osoby przemieszczające się bezpośrednio do podmiotów wykonujących oficjalną działalność leczniczą w celu skorzystania ze świadczeń zdrowotnych;

3) funkcjonariusze i pracownicy służb państwowych oraz żołnierze i pracownicy Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej wykonujący zadania służbowe.

Powyższy zakaz wprowadzono do dotychczas obowiązującego w Polsce porządku prawnego kilkuzdaniowym Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 30.11.2021 r. w sprawie wprowadzenia czasowego zakazu przebywania na określonym obszarze w strefie nadgranicznej przyległej do granicy państwowej z Republiką Białorusi (Dz.U. z 2021 r. poz. 2193). Wynika z niego zakaz przebywania i swobody poruszania się w okresie od 1.12.2021 r. do 1.3.2022 r. w 183 miejscowościach usytuowanych przy granicy Polski z Białorusią.

Podmiotem czynu z art. 18d GrPańU może być każdy, kto nie jest uprawniony do przebywania na określonym terytorium objętym zakazem, w czasie jego obowiązywania.

Opisane zachowanie stanowi wykroczenie. Można je popełnić umyślnie, jak również nieumyślnie (art. 5 § 1 KW a contrario). Sprawca podlega karze aresztu od 5 do 30 dni, albo grzywny w wysokości od 20 do 5000 zł.

Criminal liability for illegal crossing of the state border (from the viewpoint of humanitarian aid)

For several years now, Europe has been facing the problem of refugees who want to gain entry to Western European countries. The problem has been increasing since 2015. However, Poland has been encountering this problem in an unprecedented way since 2021 when the wave of refugees from Africa and Middle East rushed via Belarus and then Poland towards Western European countries. The situation has given rise to many events connected with the need to make an assessment whether in the case of the refugees who have illegally crossed the Polish-Byelorussian border and have been apprehended in our country offences or misdemeanours have been committed relative to the illegal crossing of the border. The judicial authorities have also faced a great challenge in connection with the situation. The article is aimed at discussing the issue of liability for offences and misdemeanours connected with illegal crossing of the border, types of this liability with distinction as regards offences and misdemeanours, as well as issues associated with the stadial forms of those acts and examples of justifications concerning those acts.

Key words: border, illegal crossing of the border, refugees, legal liability for illegal crossing of the border, justifications with regard to legal liability for illegal crossing of the border, misdemeanours committed when crossing the border, stadial forms of offences and misdemeanours while illegally crossing the border.

* Artykuł został opublikowany na stronie www.prawonagranicy.pl

** Autorka jest sędzią Sądu Rejonowego w Zgorzelcu.

*** Autor jest prokuratorem Prokuratury Okregowej w Jeleniej Górze.

**** Autorka jest prokuratorem Prokuratuy Rejonowej w Nowej Soli.