Odpowiedzialność karna za nielegalne przekraczanie granicy państwowej (w perspektywie pomocy humanitarnej)
Kara za wykroczenie
Wykroczenie opisane w art. 49a § 1 KW zagrożone jest karą grzywny w wymiarze od 20 do 5000 zł (art. 24 § 1 KW).
Wymiar kary grzywny uzależniony jest od dochodów sprawcy, jego warunków osobistych i rodzinnych, stosunków majątkowych oraz możliwości zarobkowych (art. 24 § 3 KW).
Ukaranemu co najmniej dwukrotnie za wykroczenie opisane w art. 49a KW, który w ciągu dwóch lat od ostatniego ukarania popełni podobne wykroczenie umyślne, można wymierzyć karę aresztu (art. 38 KW).
Sąd wymierzający karę za to wykroczenie może orzec przepadek przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia wykroczenia (art. 30 § 1 KW).
Ustawodawca art. 1 pkt 2 i art. 2 ustawy z 14.10.2021 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 1918) zmienił ustawę o ochronie granicy państwowej, dodając w niej rozdział 3a, zawierający następujące przepisy karne:
Art. 18c KW [Kara za niszczenie infrastruktury przeznaczonej do ochrony granicy państwowej]
§ 1. Kto zabiera, niszczy, uszkadza, usuwa, przesuwa lub czyni niezdatnymi do użytku elementy infrastruktury, znajdujące się w strefie nadgranicznej i przeznaczone do ochrony granicy państwowej, w szczególności ogrodzenia, zasieki, zapory lub rogatki,
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5.
§ 2. W przypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie.
Art. 18d KW [Nielegalne przebywanie na obszarze objętym zakazem przebywania]
§ 1. Kto, nie będąc do tego uprawnionym, przebywa na obszarze objętym zakazem, o którym mowa w art. 12a ust. 1, w czasie jego obowiązywania, podlega karze aresztu albo grzywny.
Zabieranie i uszkadzanie mienia służącego do ochrony granicy
Artykuł 18c GrPańU zawiera opis znamion ustawowych przestępstwa polegającego na zabieraniu mienia służącego do ochrony granicy państwowej, bądź jego niszczeniu i uszkadzania, czynieniu niezdatnym do użytku. Przepis w praktyce może być stosowany w konstrukcji kumulatywnego zbiegu przepisu ustawy z przepisami karnymi z art. 278 § 1 KK. (zaboru mienia celem przywłaszczenia) i art. 288 § 1 KK. (uszkodzenia mienia), w sytuacji gdy mienie graniczne, stanowiące infrastrukturę graniczną, wobec którego sprawca podejmuje czynności sprawcze, przekracza wartość 500 zł.
Przepis ma na celu ochronę nienaruszalności, integralności granicy państwowej poprzez zachowanie sprawności infrastruktury przeznaczonej do jej ochrony, bez rozróżnienia na granicę wewnętrzną i zewnętrzną Unii Europejskiej.
Przedmiotem czynności wykonawczych tego typu czynu zabronionego są elementy infrastruktury znajdujące się w strefie nadgranicznej i przeznaczone do ochrony granicy państwowej. Ustawodawca zwrotem „w szczególności” precyzuje ich charakter, podając, iż stanowią je: ogrodzenia, zasieki, zapory lub rogatki. Zwrot ten nie pozwala jednak przyjąć, iż zakres ten stanowi katalog zamknięty. Rzeczywistym zamiarem ustawodawcy było wyłącznie przykładowe określenie elementów istotnych z punktu widzenia ochrony granicy przed działaniami bezprawnymi. Ustawa nie rozróżnia w tym zakresie granicy wewnętrznej i zewnętrznej w rozumieniu przepisów Schengen.
Strefa nadgraniczna to obszar gminy przyległej do linii granicy, a także obszar następnej gminy, i ile szerokość strefy nadgraniczej nie osiąga 15 km. Ustawa nie przewiduje szczególnego trybu instalowania i utrzymywania urządzeń służących do ochrony granicy, poza pasem drogi granicznej, czyli pasem ziemi o szerokości 15 m od linii granicy lub brzegu rzeki granicznej.
Zachowanie sprawcy takiego przestępstwa polega na:
1) zabraniu elementu infrastruktury – wyjęciu spod władztwa uprawnionej osoby i samodzielne dysponowanie nią;
2) niszczeniu i uszkadzaniu rzeczy – to dokonanie takich zmian w strukturze rzeczy, że zostaje ona całkowicie unicestwiona (zniszczenie) lub jej struktura zostaje zmieniona w takim stopniu, że korzystanie z niej zgodnie z jej przeznaczeniem przestaje być możliwe (uszkadzanie);
3) usunięciu – zabranie z miejsca, w którym stale się znajduje;
4) przesunięciu – ustawienie w innym miejscu;
5) czynieniu niezdatnym do użytku – takie wpłynięcie na użyteczność rzeczy, że mimo jej nieuszkodzenia czy niezniszczenia przestaje ona spełniać funkcję, dla której została wytworzona.
Przestępstwo z art. 18c GrPańU można popełnić umyślnie. Umyślnym jest działanie w zamiarze uczynienia bezużytecznym infrastruktury granicznej, bądź takie, gdy sprawca, przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi. Sprawca tego czynu podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat.
Wyłącznie w przypadku mniejszej wagi (art. 18c § 2 GrPańU) sprawca podlega odpowiedzialności karnej grzywną, która może wynieść od 10 do 540 stawek dziennych, przyjmując, iż wysokość jednej stawki dziennej wynosi od 10 do 2000 zł. Wysokość stawki znamienna jest dochodami sprawcy i uzależniona jego stosunkami majątkowymi oraz rodzinnymi. Orzekając przypadek mniejszej wagi, sąd bierze pod uwagę motywację i pobudki działania sprawcy, okoliczności osobiste, postać zamiaru, rodzaj i charakter naruszonego dobra, a także rozmiar wyrządzonej szkody.