Póki walczymy, jesteśmy zwycięzcami – czyli podsumowanie 2020 r.
Polskie reformy sądowe w Europejskim Trybunale Praw Człowieka17
Przekaz, jakim pomysłodawcy tzw. reformy sądownictwa argumentowali i nadal argumentują zasadność całego procesu zmian, ma przekonać, że usprawnią one mechanizm wymiaru sprawiedliwości, a prawa obywatela do sądu będą zagwarantowane jak nigdy. W rzeczywistości jednak przekaz ten zderza się brutalnie z rzeczywistością, nie wytrzymując z nią konfrontacji. Bo właśnie tzw. reforma sądownictwa jest przecież najbardziej jaskrawym elementem kryzysu praworządności w Polsce, uderzając w prawa obywateli.
Kontrowersje wokół zmian systemowych spowodowały uruchomienie w Unii Europejskiej procedur, które dotychczas były martwe. Tak zwana opcja atomowa, czyli art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej, została po raz pierwszy w historii UE wykorzystana właśnie w procedurze przeciwko Polsce. W wyniku tego stwierdzono ryzyko poważnego naruszenia przez Polskę wartości Unii, takich jak praworządność, demokracja i prawa człowieka.
Wdrażane w Polsce zmiany dotyczące w głównej mierze sądownictwa – zaczynając od kryzysu wokół Trybunału Konstytucyjnego, poprzez powołanie nowej Krajowej Rady Sądownictwa i modyfikację ustroju prokuratury, a kończąc na reformach sądów powszechnych i Sądu Najwyższego – wciąż wywołują ogromne zaniepokojenie instytucji międzynarodowych. Stosunkowo nowe zjawisko wszczynania kolejnych postępowań dyscyplinarnych wobec sędziów również nie pozostaje niezauważone.
O toczących się przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej postępowaniach jest głośno. Jednak nie jest to jedyna międzynarodowa instytucja sądownicza, która mierzy się z kwestią związaną z naruszeniem standardów niezależnego sądownictwa i dostępu obywatela do sądu w odniesieniu do zmian wprowadzonych w ramach reformy sądownictwa.
Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu od początku reformowania polskiego wymiaru sprawiedliwości był i jest tym sądem, który może odegrać bardzo ważną rolę w badaniu i przywracaniu niezależności sądownictwa w Polsce.
Europejski Trybunał Praw Człowieka dostrzegł problemy związane z niezawisłością w polskich sądach i zdecydował się rozpatrzyć kilka spraw w tym zakresie, od 2019 r., systematycznie komunikując kolejne skargi obywateli w sprawach polskich, odnoszących się wprost do kwestii związanych z konsekwencjami reformy wymiaru sprawiedliwości. Warto podkreślić, że ETPCz uznaje, że ma kompetencje, by wypowiadać się w tych kwestiach w związku z ich bezpośrednim wpływem na prawa zagwarantowane w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, w szczególności na prawo obywateli do sądu i sprawiedliwego procesu (art. 6 EKPCz). Prawo to może być naruszone, jeśli w sprawie obywatela orzeka sędzia, który nie jest niezawisły lub nie został odpowiednio powołany.
Takich spraw zakomunikowanych polskiemu rządowi jest już kilka:
a) sprawa Xero Flor w Polsce Sp. z o.o. przeciwko Polsce (skarga nr 4907/18),
b) sprawa Broda przeciwko Polsce i Bojara przeciwko Polsce (skargi nr 26691/18 i 27367/18),
c) sprawa Żurek przeciwko Polska (skarga nr 39650/18),
d) sprawa Sobczyńska, Hejosz, Przysiężniak i in. przeciwko Polsce (skargi nr 62765/14, 62769/14, 62772/14 i 11708/18),
e) sprawa Reczkowicza i dwóch innych skarżących przeciwko Polsce (skarga nr 43447/19), dotycząca zarzutu braku niezależności dwóch nowo utworzonych izb Sądu Najwyższego (Izby Dyscyplinarnej i Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych);
f) sprawa Grzęda przeciwko Polsce (skarga nr 43572/18),
g) sprawa Tuleya przeciwko Polsce (skarga nr 21181/19),
h) sprawa Advance Pharma Sp. z o.o. przeciwko Polsce (skarga nr 1469/20).
O wadze tych spraw niech przekona fakt, że ETPCz zdecydował o nadaniu większości z nich statusu spraw priorytetowych.
Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” od początku intensywnie włączyło się w postępowania przed Trybunałem wszędzie tam, gdzie stroną postępowania (skarżącym) jest sędzia albo gdzie skarga dotyczy sądownictwa powszechnego, Sądu Najwyższego lub Krajowej Rady Sądownictwa. Udział „Iustitii” w tych sprawach to skutecznie zgłoszony akces jako przyjaciel sądu (amicus curiae) lub wnioski o dopuszczenie do udziału w sprawie w takim charakterze, które czekają jeszcze na reakcję ze strony ETPCz.