Póki walczymy, jesteśmy zwycięzcami – czyli podsumowanie 2020 r.
Należy przypomnieć, że w TK zalegają wciąż niezałatwione, a palące dla obywateli sprawy, jak choćby ustawa dezubekizacyjna. Sposób obsadzenia stanowisk w TK, począwszy od VIII kadencji Sejmu sprawił, że wycofano wniosek o zbadanie konstytucyjności ustawy inwigilacyjnej.
W 2020 r. załatwiono zaledwie 66 spraw, z czego tylko 24 wyrokami, pozostałe postanowieniami (i to w większości umarzającymi postępowanie). Dla porównania w 2015 r. załatwiono 188 spraw, z czego 63 wyrokami, a zatem trzykrotnie więcej.
Opisane wyżej działania prowadzą do ponurej konstatacji, że Trybunał Konstytucyjny utracił zdolność i wolę do pełnienia funkcji przypisanej mu przez Konstytucję RP. Nie jest już organem niezależnym od władzy politycznej, powołanym do kontrolowania jej poczynań i ochrony praw obywateli, a służy do wydawania tej władzy glejtów i utwierdzania w przekonaniu o słuszności realizowanych przez nią przedsięwzięć.
W tej sytuacji uzasadnione są obawy, że Trybunał nie będzie niezależny od polityków sprawujących władzę i ponownie posłuży im jako instrument do realizacji politycznych celów, obliczonych na umocnienie ich pozycji kosztem państwa i obywateli również w innych sprawach wniesionych do TK w 2020 r.: pełnienia obowiązków przez Rzecznika Praw Obywatelskich, po upływie pięcioletniej kadencji, do czasu objęcia stanowiska przez nowego Rzecznika (K 20/20); odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez wydanie niekonstytucyjnego aktu normatywnego (K 21/20), nowelizacji kodeksów w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 – naruszenia procedury legislacyjnej (K 22/20), odpowiedzialności karnej funkcjonariuszy publicznych za zachowanie mające na celu ochronę życia lub zdrowia publicznego, podjęte w sytuacji występowania uzasadnionego ryzyka zagrożenia dla tych dóbr (K 23/20), braku możliwości dochodzenia przed polskimi sądami odszkodowania należnego od obcego państwa z tytułu zbrodni wojennych, ludobójstwa i zbrodni przeciwko ludzkości na skutek uznawania istnienia immunitetu jurysdykcyjnego obcego państwa (K 25/20).
Należy wszakże odnotować, że w jednej sprawie Trybunał podjął słuszne rozstrzygnięcie, mianowicie w sprawie zainicjowanej wnioskiem Prezydenta RP (Np 1/19) uznał, że ustawa z 13.6.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (ustawa zmieniająca) jest w całości niezgodna z art. 7 w zw. z art. 112 oraz 119 ust. 1 Konstytucji RP. Analizując proces legislacyjny ustawy zmieniającej, Trybunał doszedł do wniosku, że projekt procedowany był w niezwykle szybkim tempie, nie zostały zachowane terminy przewidziane w szczególnym postępowaniu przewidzianym dla zmiany kodeksów w regulaminie Sejmu. Celem wprowadzenia bardziej rygorystycznego trybu ustawodawczego w sprawach projektów kodeksów było zapewnienie odpowiednio wysokiego poziomu tych norm, w szczególności pod względem ich skutków oraz możliwości poprawnego stosowania. Nie jest zatem dopuszczalne, aby projekt tego rodzaju był przez Sejm procedowany w tempie szybszym niż przewidziany dla konstytucyjnego trybu pilnego, bez zachowania wymogów dotyczących możliwości realnego uczestniczenia przez posłów i senatorów w procesie legislacyjnym.
Nie jest to jednak dobry prognostyk na przyszłość, może być jedynie efektem rozgrywek między Prezydentem RP a ministrem sprawiedliwości, w którego resorcie powstał projekt zakwestionowanej ustawy. Aktualne pozostają zastrzeżenia odnoszące się do sposobu obsadzenia niektórych stanowisk sędziowskich w Trybunale i sposobu doboru składów orzekających przez pełniącą funkcję prezesa Trybunału Julię Przyłębską.
Raport z działalności nowej KRS w 2020 r.40
Pomimo poważnych i uzasadnionych zastrzeżeń, głównie co legalności wyboru członków nowej Krajowej Rady Sądownictwa, a także w odniesieniu do szeregu zaniechań tego organu w zakresie wykonywania konstytucyjnego zadania, polegającego na staniu na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów, kontynuował on działalność w 2020 r.
1. 8.1.2020 r. nowa KRS negatywnie zaopiniowała poselski projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o prokuraturze, który zakłada rozdzielenie urzędu Ministra Sprawiedliwości i urzędu Prokuratora Generalnego. W opinii wskazano, że jedną z podstawowych funkcji państwa i jednocześnie obowiązkiem rządu jest zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i porządku publicznego.
Do kompetencji Krajowej Rady Sądownictwa należy opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących tylko sądownictwa, sędziów i asesorów sądowych, więc wydanie opinii w tej sprawie należy ocenić jako wykroczenie poza przyznane ustawą kompetencje.
2. 10.1.2020 r. nowa KRS zajęła stanowisko w przedmiocie ustawy z 20.12.2019 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw41, nazwanej ustawą kagańcową, którą, co do zasady, zaopiniowała pozytywnie: „W ocenie Rady niektóre działania ze strony przedstawicieli władzy sądowniczej zaczęły zagrażać samej władzy sądowniczej oraz stały się w ostatnim czasie zjawiskiem o charakterze destabilizującym fundamenty Państwa, co świadczy o konieczności pilnej regulacji tych kwestii”.
3. 24.1.2020 r. nowa KRS zajęła krytyczne stanowisko w związku z uchwałą składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 23.1.2020 r. i stwierdziła, że ma obowiązek wesprzeć sędziów, których pozycja została zagrożona w sposób przekraczający kompetencje przyznane centralnym organom Państwa na mocy Konstytucji RP.
4. 24.1.2020 r. nowa KRS podjęła uchwałę w przedmiocie wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o uchylenie skutków uchwały składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 23.1.2020 r. wraz z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia poprzez wstrzymanie skuteczności ww. uchwały. Premier Mateusz Morawiecki również zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego w tej samej sprawie.
5. 31.1.2020 r. nowa KRS udzieliła rekomendacji do Izby Dyscyplinarnej m.in. dwóm członkom tego organu: sędziom sądów rejonowych Rafałowi Puchalskiemu i Dariuszowi Drajewiczowi.
6. 31.1.2020 r. nowa KRS zajęła stanowisko, w którym stwierdziła, że nie zachodzą żadne podstawy do kwestionowania umocowania Zastępców Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych do wykonywania czynności w postępowaniu dyscyplinarnym. Stanowisko to stanowi odpowiedź na wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich z 17.1.2020 r., który wyraził zaniepokojenie w związku z możliwością podejmowania czynności przez rzeczników dyscyplinarnych bez uprzedniego właściwego powołania.
7. 12.3.2020 r. nowa KRS zajęła stanowisko w sprawie zamiaru wykluczenia jej z Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa, zapewniając że nie ma do tego żadnych podstaw.
8. 17.6.2020 r. nowa KRS wydała negatywną opinię w przedmiocie poselskiego projektu ustawy o Komisji prawdy i zadośćuczynienia w sprawach związanych z zachowaniami o charakterze pedofilskim osób duchownych. Stwierdzono, że ochrona osób pokrzywdzonych czynami „pedofilskimi” może być efektywnie realizowana przy zastosowaniu rozwiązań wynikających z ustawy z 30.8.2019 r. o Państwowej Komisji do spraw wyjaśniania przypadków czynności skierowanych przeciwko wolności seksualnej i obyczajności wobec małoletniego poniżej lat 15.