Póki walczymy, jesteśmy zwycięzcami – czyli podsumowanie 2020 r.

Sprawa Xero flor bez amicusa

Wniosku o zezwolenie na zaprezentowanie pisemnej opinii jako amicus curiae „Iustitia” nie złożyła jedynie w sprawie Xero Flor w Polsce Sp. z o.o. przeciwko Polsce (skarga nr 4907/18)¹⁸.

Być może część Czytelników nie zgodzi się z takim po­dejściem, poznawszy materię sprawy. Nie sposób jest bowiem podważyć, że zarzuty podnoszone przez skarżącego w tej sprawie, a odnoszące się do ustroju Trybunału Konstytucyjnego, mają zasadnicze znaczenie dla oceny praworządności w Polsce. Jednak w czasie otwartym na złożenie wniosku o działanie jako przyjaciel sądu (a jest to czas 12 tygodni od zakomunikowania sprawy rządowi państwa pozwanego) zadecydowało ostatecznie stanowisko, że Stowarzyszenie powinno powstrzymać się od zaangażowania w sprawę zainicjowaną skargą Spółki będącej od wielu lat stroną sporów sądowych przed sądami powszechnymi dotyczących odszkodowań za szkody wyrządzone w jej mieniu przez dziki i jelenie. Dodatkowo jeden z zarzutów skargi do ETPCz dotyczył kwestii związanych z działalnością sądów powszechnych, rozpatrujących sprawę¹⁹.

W sprawie Xero Flor w Polsce Sp. z o.o. przeciwko Polsce skarżąca firma, będąca producentem trawników z rolki, skarży się bowiem na odmowę skierowania przez orzekające sądy pytań do TK w przedmiocie konstytucyjności prawa łowieckiego oraz podnosi, że orzeczenie wydane w jej sprawie przez TK w wyniku rozpoznania skargi konstytucyjnej samej spółki narusza prawo do rzetelnego procesu sądowego, nie będąc orzeczeniem wydanym przez sąd w rozumieniu Konwencji. Twierdzi również, że Trybunał, badając sprawę, naruszył Konstytucję RP, albowiem w jego w składzie zasiadał Mariusz Muszyński – sędzia, który został wybrany do Trybunału przez Sejm w sytuacji, gdy jego stanowisko było już obsadzone przez innego sędziego wybranego przez poprzedni Sejm.

W kolejnych sprawach, komunikowanych przez ETPCz, „Iustitia” nie miała wątpliwości co do swego umocowania do zaprezentowania stanowiska ani co do celowości włączenia się do sprawy.

I tak, Stowarzyszenie stało się skutecznie uczestnikiem postępowania w sprawach: Grzęda przeciwko Polsce (skarga nr 43572/18) i Żurek przeciwko Polsce (skarga nr 39650/18).

Członkowie dawnej KRS skarżą Polskę

W tej pierwszej Jan Grzęda, sędzia NSA, który był członkiem poprzedniej Krajowej Rady Sądownictwa, zaskarżył brak zapewnienia mu możliwości rozpatrzenia jego sprawy przez niezależny i niezawisły sąd oraz brak zapewnienia efektywnego środka odwoławczego. Jego czteroletnia kadencja w Radzie została bowiem skrócona w wyniku zmiany ustawy o KRS z 2017 r. Wybór 15 członków Rady – sędziów powierzyła ona Sejmowi, a nie środowiskom sędziowskim. Skarżący argumentuje, że wygaszenie jego kadencji w 2018 r. po wyborze nowych członków KRS przez Sejm było niezgodne z EKPCz, bo ustawa nie zapewniła mu prawa do odwołania²⁰.

Taki sam zarzut formułuje inny członek poprzedniej KRS, Waldemar Żurek, sędzia Sądu Okręgowego w Krakowie. Skarżący, który pełnił ponadto funkcję rzecznika prasowego KRS, a także rzecznika prasowego Sądu Okręgowego w Krakowie, swoją skargę rozszerzył dodatkowo o zarzut naruszenia jego wolności wypowiedzi i prawa do publicznego wyrażania opinii. Podnosi on w swej sprawie, że decyzja Prezesa SO w Krakowie o odwołaniu go z funkcji rzecznika prasowego SO w Krakowie, jak i liczne postępowania sprawdzające podejmowane przez służby państwowe takie jak CBA, prokuratura czy organy administracji skarbowej, wobec Skarżącego oraz wobec członków jego rodziny, miały de facto charakter szykan zmierzających do zniechęcenia Skarżącego do publicznych wypowiedzi krytykujących tzw. reformę sądownictwa i poczynania Ministerstwa Sprawiedliwości. Tym samym Skarżący zarzuca naruszenie art. 10 ust. 1 Konwencji²¹.

W pisemnym stanowisku zaprezentowanym w obu wymienionych sprawach „Iustitia” przedstawia analizę znaczenia Krajowej Rady Sądownictwa dla gwarancji bezstronności i niezawisłości sędziów z perspektywy historii KRS. W tej części uwag jako amicus curiae Stowarzyszenie stara się wykazać, w jaki sposób zmiany w prawie wpłynęły nie tylko na indywidualny status Skarżących, ale także na podstawowe zasady praworządności w Polsce. „Iustitia” zaprezentowała szczegółowo w swoich pisemnych obserwacjach złożonych w obu sprawach mechanizm zmian w ustawie o Krajowej Radzie Sądownictwa, w tym zakończenie kadencji sędziów wcześniej wybranych do KRS, poprzez który doprowadzono do naruszenia zasady trójpodziału władzy oraz równowagi między organami władzy sądowniczej, wykonawczej i ustawodawczej. W opinii Stowarzyszenia jako strony trzeciej konsekwencje zmian legislacyjnych w ustroju Krajowej Rady Sądownictwa przyjętych przez polski parlament w odniesieniu do KRS są bowiem bardzo poważne. Poprzez przedwczesne zakończenie kadencji sędziów-członków KRS, a następnie wybór nowych członków, organy władzy ustawodawczej i wykonawczej przyznały sobie decydujący wpływ na obsadzenie organu, którego konstytucyjną rolą jest przecież ni mniej ni więcej tylko ochrona niezależności sądownictwa od tych właśnie władz politycznych. Dlatego też w swoim stanowisku „Iustitia” wskazuje, że przyjęte rozwiązania uczyniły misję KRS w odniesieniu do stania na straży niezależności sądownictwa w istocie niewykonalną. Nowo obsadzona KRS nie chroni niezawisłości sądów, nie protestuje, gdy politycy usiłują wywierać wpływ na treść orzeczeń sądowych, nie chroni sędziów przed represjami podejmowanymi wobec nich, w tym bezpodstawnymi postępowaniami dyscyplinarnymi, czy środkami o charakterze administracyjnym. Stowarzyszenie w pisemnym stanowisku podnosi także wagę wyroku TSUE z 19.11.2019 r. w sprawie A.K. i inni (połączone sprawy C-585/18, C-624/18 i C-625/18), w treści którego Trybunał Sprawiedliwości nader jednoznacznie wypowiedział się na temat ułomności nowego ustroju KRS.

Jako amicus curiae „Iustitia” odniosła się także do zagadnienia prawa do skutecznego środka prawnego i prawa do sądu, które to prawo zostało odebrane sędziowskim członkom KRS po skróceniu ich kadencji przed upływem konstytucyjnie zagwarantowanych terminów. Tutaj Stowarzyszenie, przeprowadzając analizę tożsamą z testem w sprawie Eskelinen²² przeciwko Finlandii przedstawiło konsekwentnie argumenty wskazujące, że art. 6 ust. 1 Konwencji ma zastosowanie do sprawy J. Grzędy i sprawy W. Żurka. Ogólna ochrona prawa urzędników publicznych do sądu, uznana przez ETPC w orzeczeniu z 2007 r. Vilho Eskelinen i inni przeciwko ­Finlandii, potwierdzona później m.in. w sprawie z 2016 r. Baka przeciwko Węgrom²³, powinna zatem – zdaniem „Iustitii” – obejmować również sędziów-członków KRS.