Póki walczymy, jesteśmy zwycięzcami – czyli podsumowanie 2020 r.

„Iustitia” czeka na zielone światło

W ww. sprawach należy spodziewać się wyznaczenia w 2021 r. terminów wysłuchania publicznego. Dobiega w nich bowiem końca wymiana stanowisk stron i uczestników postępowania na piśmie.

Tymczasem „Iustitia” nadal oczekuje na decyzję Prezesa ETPCz w przedmiocie wniosków złożonych przez Stowarzyszenie o dopuszczenie jej w charakterze przyjaciela sądu do udziału w trzech kolejnych sprawach, tj. sprawy Reczkowicz i dwóch innych skarżących przeciwko Polsce (skarga nr 43447/19)³², sprawy Tuleya przeciwko Polsce (skarga nr 21181/19)³³ i sprawy Advance Pharma Sp. z o.o. przeciwko Polsce (skarga nr 1469/20)³⁴.

Pierwsza z tych spraw na bazie zarzutu naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji kwestionuje zarówno status nowej Krajowej Rady Sądownictwa, jak i status Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych przy Sądzie Najwyższym. Dwoje ze Skarżących, jako sędziowie sądu rejonowego i sędziowie sądu okręgowego, ubiegali się o stanowiska w sądach wyższej instancji. Aktualnie ukonstytuowana KRS postanowiła jednak nie rekomendować ich kandydatur w 2018 r. W odpowiedzi Skarżący złożyli odwołania do Sądu Najwyższego. Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych przy Sądzie Najwyższym odmówiła uwzględnienia ich skarg w 2019 r.

W sprawie tej Europejski Trybunał Praw Człowieka rozstrzygać będzie m.in., czy Krajowa Rada Sądownictwa, której niezależność podważył w swym orzeczeniu z 19.11.2019 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych przy Sądzie Najwyższym spełniają kryterium niezależnego i bezstronnego organu, który rozpatrywać może sprawy sędziów w sposób sprawiedliwy.

Z kolei w sprawie sędziego Igora Tuleyi przeciwko Polsce Trybunał zmierzy się z pytaniem, czy zmasowane postępowania dyscyplinarne, nieproporcjonalne do zdarzeń, których dotyczyły, a także wezwania do prokuratury i inne szykany, jakim poddawany był przez ostatnie lata sędzia I. Tuleya, stanowią naruszenie art. 8 Konwencji, uderzając w prawo do poszanowania życia publicznego sędziego. Skarżący zarzuca ponadto, że ingerencja w jego prawa nie została dokonana „zgodnie z prawem”, ponieważ prawo krajowe nie zapewniało gwarancji proceduralnych przed arbitralnymi działaniami rzeczników dyscyplinarnych.

Jedynie pozornie sprawa ta, zdaniem „Iustitii”, może być oceniana jako prywatna, niemająca szerszego znaczenia kontekstowego dla kondycji wymiaru sprawiedliwości. Przede wszystkim postępowanie dyscyplinarne skierowane do I. Tuleyi dotyczy jego działalności publicznej w obszarze walki o praworządność. Igor Tuleya jest jednym z najbardziej aktywnych członków Stowarzyszenia „Iustitia” i stał się symbolem obrony niezawisłości i niezależności sądownictwa. Dlatego władze poddają go ostrzu represji, zarówno w dziedzinie życia publicznego, jak i prywatnego. Po drugie, część postępowań dyscyplinarnych prowadzonych z udziałem I. Tuleyi, dotyczy jego działalności publicznej prowadzonej w czasie prywatnym, poza godzinami pracy. Postępowanie to ma na celu uciszenie wnioskodawcy, dosłownie jak i w przenośni, tak aby nie odważył się mieć głosu w sprawach niewygodnych dla władzy wykonawczej i ustawodawczej. Jednocześnie jednak postępowanie to ma mieć mrożący wpływ na innych sędziów, w tym innych członków Stowarzyszenia, tak, aby nie mieli oni odwagi podjąć podobnych działań. Należy również pamiętać, że w przypadku sędziów, życie zawodowe i życie prywatne w znacznym stopniu zazębiają się, nie ma ostrej granicy między tymi dwoma sferami, ponieważ życie zawodowe sędziego ma silny wpływ na jego życie prywatne. W związku z tym wszystko, co dotyczy warunków wykonywania zawodu sędziego i warunków udziału w debacie publicznej na temat praworządności i demokracji, dotyka jednocześnie bardzo intensywnie życia prywatnego sędziów.

Skarga sędziego I. Tuleyi do ETPCz nie dotyczy zatem tylko dobrostanu samego wnioskodawcy. Rozstrzygnięcie Trybunału odpowie bowiem, jak należy się spodziewać, na szereg pytań dotyczących granic udziału sędziów w debacie publicznej i zakresu ich prawa do wyrażania opinii, jak również gwarancji ochrony prawa do życia prywatnego sędziów.

Zupełnie na marginesie zauważyć trzeba, że w wyniku rozpoznania skargi wniesionej przez sędziego I. Tuleyę, ETPCz będzie musiał zmierzyć się także z zagadnieniem związanym z ustrojem i statusem Izby Dyscyplinarnej przy Sądzie Najwyższym, odpowiadając na pytanie, czy Izba Dyscyplinarna przy SN jest organem, który gwarantuje wnioskodawcy, jak również innym sędziom, zachowanie prawa do sądu i do skutecznego krajowego środka zaskarżenia w postępowaniu dyscyplinarnym.

Ostatnia z wymienionych tu spraw, skarga Advance Pharma Sp. z o.o. przeciwko Polsce z 2.12.2019 r., opiera się na zarzucie wadliwego składu sądu rozpoznającego sprawę. Postępowanie prowadzone było bowiem przez Izbę Cywilną Sądu Najwyższego w składzie, w którym znaleźli się sędziowie powołani na podstawie rekomendacji aktualnej Krajowej Rady Sądownictwa. Spółka wskazuje, że od czasu wejścia w życie nowych przepisów, przewidujących, że sędziowie wchodzący w skład KRS wybierani są przez Sejm (izbę niższą Parlamentu). Tym samym zasada dotycząca niezależności KRS została złamana, a organ w ten sposób ukonstytuowany nie jest już organem niezależnym. Tym samym istnieją poważne wątpliwości, czy sędziowie wyselekcjonowani z udziałem takiego wadliwego organu jak KRS, mają przymiot sędziów niezależnych i niezawisłych. W konsekwencji zaś – stronie, której sprawa została rozpoznana przez taki sąd, odebrano prawo do sądu.

Warto zaznaczyć, że w sprawach: Reczkowicz przeciwko Polsce i Advance Pharma Sp. z o.o. przeciwko Polsce, Europejski Trybunał Praw Człowieka formułuje pytania do stron nawiązujące wprost do sprawy Gudmundur Andri Astradsson przeciwko Islandii (skarga nr 26374/18)³⁵.