Póki walczymy, jesteśmy zwycięzcami – czyli podsumowanie 2020 r.
Komentarz sędziego Bogdana Jędrysa
„Sądownictwo to jedyna władza, spośród wskazanych przez Monteskiusza, która nie tylko przekazuje społeczeństwu najbardziej uniwersalne wartości, ale też najszybciej potrafi zjednoczyć się wokół tych wartości”.
W niespełna rok po pamiętnym Marszu Tysiąca Tóg sędziowie i prokuratorzy europejscy ponownie zjednoczyli się wokół wspólnych wartości.
Aż 5231 sędziów i prokuratorów z całej Europy złożyło swoje podpisy pod apelem do Komisji Europejskiej. Podpisy te zajęły łącznie 169 stron. Apel podpisali sędziowie stanowiący w przypadku niektórych krajów nawet kilkadziesiąt procent wszystkich sędziów (np. 965 sędziów z Holandii, 569 sędziów z Portugalii oraz 538 sędziów z Austrii). Jak czytamy w oświadczeniu naszych greckich przyjaciół: „wszyscy członkowie Rady Administracyjnej Greckiego Stowarzyszenia Sędziów i Prokuratorów, które reprezentuje 3 tys. członków greckiego wymiaru sprawiedliwości, zgodnie podpisują apel sędziów europejskich skierowany do Komisji Europejskiej nawołujący do obrony praworządności”.
Inicjatywę tę wsparły największe europejskie stowarzyszenia sędziowskie – Stowarzyszenie Sędziowie Europejscy na rzecz Demokracji i wolności (MEDEL), Europejskie Stowarzyszenie Sędziów (EAJ), Fundacja „Judges for Judges” oraz Europejskie Stowarzyszenie Sędziów Administracyjnych (AEAJ).
Dnia 21.12.2020 r. nasi przyjaciele z Brukseli (sędziowie Yavuz Aydin, Caroline Verbruggen i Bruno Lietaert) dostarczyli apel do Komisji Europejskiej.
Co stanowiło impuls do tego działania?
Jasną odpowiedź na to pytanie znajdujemy w oświadczeniu sędziów greckich i w piśmie Prezesa Stowarzyszenia „Iustitia”, sędziego prof. Krystiana Markiewicza.
Przywołajmy ponownie słowa naszych greckich przyjaciół, gdzie znajdziemy takie oto odniesienie do sytuacji sądownictwa w Polsce: „Rada Administracyjna Greckiego Stowarzyszenia Sędziów i Prokuratorów wyraża głębokie zaniepokojenie nieustającymi atakami na niezależność sądownictwa w Polsce. Europejski Trybunał Sprawiedliwości w sprawie C-791/19R orzekł środek tymczasowy nakazujący Izbie Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego zaprzestanie rozpoznawania spraw dyscyplinarnych przeciwko polskim sędziom, podczas postępowania zmierzającego do stwierdzenia, czy Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego jest niezależnym organem sądowym stosownie do wymogów prawa europejskiego. Niemniej jednak Polska zignorowała orzeczenie ETS i nadal nęka polskich sędziów postępowaniami karnymi lub dyscyplinarnymi za wykonywanie obowiązków sędziego zgodnie z zasadą niezawisłości sędziowskiej oraz za korzystanie z prawa do wolności słowa lub prawa do bycia członkiem stowarzyszenia sędziowskiego (…)”.
W liście zachęcającym do składania podpisów pod apelem prof. Krystian Markiewicz przedstawia sytuację w krajach Europy Centralnej, w tym Polski w perspektywie europejskiej podnosząc m.in.: „Dziś Unia Europejska jest na zakręcie historii. Zamachy systemowe na praworządność, na niezależność sądów dokonywane są w kilku państwach. Wymienić tu trzeba Węgry, Polskę, Rumunię, Bułgarię. Niestety tolerowanie takich zachowań, brak wypracowania standardów, może zachęcać do destrukcyjnych zmian także w innych krajach. Chodzi o niszczenie niezależności sądów poprzez upolitycznienie procesu nominacyjnego sędziów, eliminowanie jakiejkolwiek autonomii prokuratorów, przejmowanie sądownictwa dyscyplinarnego i posługiwanie się postępowaniami dyscyplinarnymi i karnymi przeciwko niezależnym sędziom i prokuratorom. Do tego dochodzi zinstytucjonalizowany hejt przy wykorzystaniu zależnych od władzy politycznej mediów. Wszystkie te działania służą jako narzędzie do represjonowania sędziów i prokuratorów walczących o praworządność w Unii Europejskiej (…)”.
W konkluzji Prezes „Iustitii” akcentuje: „My, Sędziowie i Prokuratorzy Unii Europejskiej apelujemy do Komisji Europejskiej o podjęcie realnych działań zmierzających do przestrzegania traktatów unijnych (art. 17 TUE) i wykonywania orzeczeń TSUE (art. 2602 TFUE)”.
Na zakończenie, odnosząc się do przedstawionego na wstępie motta, chciałbym podkreślić, że bez względu na naszą narodowość i doświadczenie historyczne wszyscy mówimy tym samym językiem – językiem praworządności, poszanowania niezależności sądownictwa i praw podstawowych.
Trybunał Konstytucyjny w 2020 r.37
Trybunał Konstytucyjny w 2020 r. pozostawał istotnym elementem utrwalającym kryzys konstytucyjny, trwający od końca 2015 r. Nadal zasiadały w nim osoby wybrane przez Sejm na miejsca już obsadzone: Mariusz Muszyński, Justyn Piskorski i Jarosław Wyrembak. W 2020 r. powołano do Trybunału Rafała Wojciechowskiego i Bartłomieja Sochańskiego. Tymczasem na odebranie ślubowania przez Prezydenta RP czekają legalnie wybrani sędziowie TK: Roman Hauser, Andrzej Jakubecki i Krzysztof Ślebzak. Prezydent RP, podobnie jak posłowie rządzącej formacji, najwyraźniej o nich zapomnieli. Julia Przyłębska nadal sprawowała funkcję Prezesa Trybunału, na którą została powołana niezgodnie z prawem – w sposób, który zaowocował nadaniem temu gremium przez niektóre media miana „Trybunału Konstytucyjnego Julii Przyłębskiej”, kierując się jedynie sobie znanymi zasadami. Nadal też Trybunał nie załatwiał spraw, poza nielicznymi i mało znaczącymi wyjątkami, istotnych dla obywateli. Sprawy rozpoznawane były w sposób, który wywołuje nieodparte wrażenie, że Trybunał zamiast dbać o przestrzeganie Konstytucji, dba o dobrostan władzy politycznej. Świadczy o tym kolejność kierowania spraw na wokandy, czas ich rozpoznawania oraz – niestety – treść wydawanych rozstrzygnięć (celowo nie nazywamy ich wyrokami ze względu na udział w ich wydaniu pewnej liczby dublerów).
Trybunał Konstytucyjny wziął czynny udział w sporze prawnym, któremu przedstawiciele władzy ustawodawczej i wykonawczej nadali charakter polityczny, rozpoznając politycznie motywowane wnioski i pytanie prawne, mające na celu przeszkodzenie Sądowi Najwyższemu w wykonaniu wyroku TSUE z 19.11.2019 r. w sprawach połączonych: C-585/18, C-624/18 i C-625/18, odnoszącego się do nowej Izby Dyscyplinarnej w Sądzie Najwyższym, a szerzej do niezawisłości sędziów i niezależności sądów.
23.1.2020 r. Sąd Najwyższy w składzie połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych podjął uchwałę, w której uznał, że nienależyta obsada sądu w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 KPK albo sprzeczność składu sądu z przepisami prawa w rozumieniu art. 379 pkt 4 KPC zachodzi także wtedy, gdy w składzie sądu bierze udział osoba powołana na urząd sędziego Sądu Najwyższego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw38 i uchwała ma zastosowanie do orzeczeń wydanych z udziałem sędziów Izby Dyscyplinarnej utworzonej w Sądzie Najwyższym na podstawie ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym39 bez względu na datę wydania tych orzeczeń, a w odniesieniu do sądów powszechnych okoliczności te zachodzą, jeżeli wadliwość procesu powoływania prowadzi, w konkretnych okolicznościach, do naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, art. 47 KPP oraz art. 6 ust. 1 EKPCz, przy czym zastrzegł, że ta przyjęta wykładnia nie ma zastosowania do orzeczeń wydanych przez sądy przed dniem jej podjęcia oraz do orzeczeń, które zostaną wydane w toczących się w tym dniu postępowaniach na podstawie Kodeksu postępowania karnego przed danym składem sądu.
Już w dniu 28.1.2020 r. TK w sprawie Kpt 1/20, wszczętej na wniosek Marszałka Sejmu, wydał z udziałem dublerów rozstrzygnięcie, w którym postanowił tymczasowo uregulować kwestie „sporne” i do czasu rozstrzygnięcia sprawy głównej wstrzymać wykonywanie przez Sąd Najwyższy kompetencji do wydawania uchwał, jeżeli miałyby dotyczyć zgodności z prawem krajowym, międzynarodowym oraz orzecznictwem sądów międzynarodowych okoliczności związanych z procedurą powoływania sędziów, m.in. ukształtowania składu Krajowej Rady Sądownictwa i kompetencji do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego przez osobę powołaną przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek tej Rady, a ponadto postanowił wstrzymać stosowanie, od dnia jej wydania, ww. uchwały składu połączonych Izb Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego.