Sąd rodzinny wobec sytuacji na granicy polsko-białoruskiej (zarys metodyki)

Jurysdykcja polskich sądów wobec małoletnich uchodźców

Powyższe przepisy prawa krajowego i międzynarodowego zobowiązują Polskę do udzielania ochrony małoletnim. Rozważyć jednak należy, czy wobec małoletnich uchodźców polskim sądom przysługuje jurysdykcja, a jeżeli tak, to jakie prawo materialne znajdzie zastosowanie.

Z większością krajów, skąd pochodzą uchodźcy szukający pomocy na terenie Polski, nasz kraj nie jest związany umowami dwustronnymi czy wielostronnymi, regulującymi kwestie omawiane w niniejszym opracowaniu. W większości z krajami tymi łączą Polskę jedynie umowy dwustronne dotyczące pomocy prawnej. Odpowiedzi na pytanie o jurysdykcję i prawo właściwe poszukiwać należy w przepisach krajowych.

Po pierwsze, kwestie jurysdykcji regulują przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. Należy zwrócić uwagę na treść wymienionych niżej artykułów:

Art. 1107 § 1 KPC. Do jurysdykcji krajowej należą sprawy z zakresu opieki i kurateli nad osobą będącą obywatelem polskim lub cudzoziemcem mającym miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, jak również sprawy z zakresu kurateli nad osobą prawną lub niebędącą osobą prawną jednostką organizacyjną, mającą siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej. Ustanowienie kurateli do załatwienia poszczególnej sprawy należy do jurysdykcji krajowej, jeżeli należy do niej ta sprawa.

Art. 1107 § 2 KPC. Sądy polskie mogą w razie potrzeby wydawać zarządzenia w zakresie opieki i kurateli co do położonego w Rzeczypospolitej Polskiej majątku cudzoziemca mającego miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu za granicą, jeżeli okaże się to konieczne w interesie tego cudzoziemca.

Art. 1107 § 3 KPC. Sądy polskie mogą wydawać zarządzenia w zakresie opieki i kurateli również w przypadkach innych niż wymienione w § 1 i 2, jeżeli sprawa wykazuje wystarczający związek z polskim porządkiem prawnym lub jeżeli zachodzi pilna potrzeba udzielenia ochrony cudzoziemcowi, który przebywa w Rzeczypospolitej Polskiej, mającemu miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu za granicą.

Natomiast jurysdykcja krajowa w postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym regulowana jest przez przepisy art. 1110³ § 2 KPC, zgodnie z którym jurysdykcja krajowa w postępowaniu zabezpieczającym istnieje także wtedy, gdy zabezpieczenie może być wykonane w Rzeczypospolitej Polskiej lub wywołać skutek w Rzeczypospolitej Polskiej.

Analiza wskazanych wyżej przepisów wskazuje zatem, że w przypadku zabezpieczenia mającego na celu udzielenie ochrony obywatelowi obcego państwa polskie sądy mają jurysdykcję, jeżeli zabezpieczenie ma nastąpić na terenie Polski. Możliwe jest też ustanowienie kuratora (ewentualnie opiekuna) osobie, jeżeli zachodzi pilna potrzeba udzielenia ochrony cudzoziemcowi.

Należy zatem w dalszej kolejności przeanalizować, jakie prawo stosować powinien polski sąd, orzekając w przypadku cudzoziemców. Regulują to przepisy prawa prywatnego międzynarodowego. Dla niniejszego opracowania istotne są art. 56, 59 i 60 ustawy z 4.2.2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. z 2015 r. poz. 1792; dalej: PrPrywM).

Artykuł 56 PrPrywM stanowi:

1. Prawo właściwe dla spraw z zakresu władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem określa Konwencja o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci, sporządzona w Hadze 19.10.1996 r. (Dz.Urz. UE L Nr 151 z 2008 r., s. 39; Dz.U. z 2010 r. Nr 172, poz. 1158; dalej: OdpowRodzK).

2. W razie zmiany zwykłego pobytu dziecka na pobyt w państwie niebędącym stroną konwencji, o której mowa w ust. 1, prawo tego państwa określa od chwili tej zmiany warunki stosowania środków podjętych w państwie dawnego zwykłego pobytu dziecka.

Artykuł 59 PrPrywM:

1. Prawo właściwe dla opieki i kurateli nad dzieckiem określa Konwencja o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci, sporządzona w Hadze 19.10.1996 r.

2. W razie zmiany zwykłego pobytu dziecka na pobyt w państwie niebędącym stroną konwencji, o której mowa w ust. 1, prawo tego państwa określa od chwili tej zmiany warunki stosowania środków podjętych w państwie dawnego zwykłego pobytu dziecka.

Artykuł 60 PrPrywM:

1. Ustanowienie opieki albo kurateli lub innych środków ochronnych dla osoby pełnoletniej podlega prawu ojczystemu tej osoby.

2. Jeżeli sąd polski orzeka o środkach, o których mowa w ust. 1, w stosunku do cudzoziemca mającego miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, stosuje się prawo polskie.

3. Wykonywanie środków, o których mowa w art. ust. 1, podlega prawu państwa, na którego terytorium ma miejsce zwykłego pobytu osoba, której te środki dotyczą.

4. W przypadkach, o których mowa w art. 1107 § 2 i 3 KPC, stosuje się prawo polskie. To samo dotyczy wykonywania orzeczonych środków.

Zatem art. 60 ust. 4 PrPrywM wskazuje wprost, że w przypadku opieki i kurateli stosujemy prawo polskie. Natomiast art. 56 i 59 PrPrywM odsyłają do OdpowRodzK.