Sąd rodzinny wobec sytuacji na granicy polsko-białoruskiej (zarys metodyki)
Artykuł 15 OdpowRodzK stanowi:
1. Przy wykonywaniu jurysdykcji przyznanej zgodnie z postanowieniami rozdziału II, organy Umawiającego się Państwa stosują przepisy własnego prawa.
2. Jednakże o ile ochrona osoby lub majątku dziecka tego wymaga, mogą one wyjątkowo zastosować lub wziąć pod rozwagę prawo innego Państwa, z którym dana sytuacja ma ścisły związek.
3. W razie zmiany zwykłego pobytu dziecka na pobyt w innym Umawiającym się Państwie, prawo tego innego Państwa, od chwili nastąpienia zmiany, określa warunki stosowania środków podjętych w państwie dawnego zwykłego pobytu.
Zatem art. 15 OdpowRodzK wskazuje na konieczność ustalenia jurysdykcji zgodnie z postanowieniami Konwencji, aby ustalić prawo właściwe.
Natomiast art. 11 OdpowRodzK daje nam jurysdykcję w każdym nagłym przypadku, a takimi są sprawy uchodźców. Stanowi on, że:
1. We wszystkich wypadkach niecierpiących zwłoki organy każdego z Umawiających się Państw, na którego terytorium znajduje się dziecko lub majątek do niego należący, są właściwe do podjęcia koniecznych środków ochrony.
2. Środki podjęte na podstawie ustępu poprzedzającego w stosunku do dziecka mającego zwykły pobyt w Umawiającym się Państwie pozostają w mocy do czasu, gdy organy właściwe na mocy artykułów 5–10 OdpowRodzK podejmą środki wymagane sytuacją.
3. Środki podjęte na podstawie ustępu pierwszego w stosunku do dziecka mającego zwykły pobyt w państwie niebędącym stroną Konwencji tracą moc w każdym z Umawiających się Państw z chwilą uznania w nim środków zgodnych z wymogami sytuacji, podjętych przez organy innego państwa.
Orzekając co do małoletnich uchodźców, należy też zapoznać się z kolejnymi artykułami Konwencji wskazującymi m.in. na prawo właściwe co do odpowiedzialności rodzicielskiej, w szczególności jej wykonywania.
Artykuł 16 OdpowRodzK:
1. Powstanie i ustanie odpowiedzialności rodzicielskiej z mocy prawa, bez udziału organu sądowego lub administracyjnego podlega prawu państwa zwykłego pobytu dziecka.
2. Powstanie i ustanie odpowiedzialności rodzicielskiej z mocy porozumienia lub jednostronnej czynności prawnej, bez udziału organu sądowego lub administracyjnego, podlega prawu państwa zwykłego pobytu dziecka z chwili, gdy porozumienie lub czynność jednostronna stają się skuteczne.
3. Odpowiedzialność rodzicielska istniejąca według prawa państwa zwykłego pobytu dziecka trwa także po zmianie zwykłego pobytu dziecka na inne państwo.
4. W razie zmiany zwykłego pobytu dziecka, przyznanie z mocy prawa odpowiedzialności rodzicielskiej osobie, której taka odpowiedzialność dotychczas nie przysługiwała, podlega prawu państwa nowego zwykłego pobytu.
Artykuł 17 OdpowRodzK:
Wykonywanie odpowiedzialności rodzicielskiej podlega prawu państwa zwykłego pobytu dziecka. W razie zmiany zwykłego pobytu dziecka, podlega prawu państwa nowego zwykłego pobytu.
Artykuł 18 OdpowRodzK:
Odpowiedzialność rodzicielska przewidziana w artykule 16 OdpowRodzK będzie mogła być odebrana, a warunki jej sprawowania zmienione, przez środki podjęte na podstawie Konwencji.
Artykuł 20 OdpowRodzK:
Postanowienia niniejszego rozdziału mają zastosowanie, nawet jeżeli prawem przez nie wskazanym jest prawo państwa niebędącego stroną Konwencji.
Artykuł 22 OdpowRodzK:
Od stosowania prawa wskazanego w postanowieniach niniejszego rozdziału nie można odstąpić, chyba że jego stosowanie jest wyraźnie sprzeczne z porządkiem publicznym, przy uwzględnieniu dobra dziecka.
Podnieść należy, że sama Konwencja bezpośrednio może nie znaleźć zastosowania w przypadku uchodźców, ponieważ stosunkowo niewiele państw ją ratyfikowało. Małoletni uchodźcy próbujący obecnie przedostać się z Białorusi na teren Polski najczęściej nie pochodzą z krajów, które tę konwencję przyjęły. Listę państw, które ratyfikowały Konwencję, można znaleźć na stronie: HCCH | #34 – Status table.