Sąd rodzinny wobec sytuacji na granicy polsko-białoruskiej (zarys metodyki)
Postępowanie przed sądem opiekuńczym w przypadku małoletniego, który ukończył 15 lat, przebiega według podanego niżej schematu:
1) sprawa wpisywana jest do repertorium Nsm (bez symbolu) z wniosku Komendanta Placówki Straży Granicznej o umieszczenie małoletniego cudzoziemca w strzeżonym ośrodku, na podstawie art. 397 CudzU;
2) sąd wydaje orzeczenie w formie postanowienia o umieszczeniu – przysługuje apelacja;
3) treść sentencji postanowienia przykładowo może brzmieć: „Zarządzić umieszczenie małoletniego obywatela Iraku M I H ur. … w XY (Irak) syna S. i J. w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców w Kętrzynie na oddziale dla małoletnich na okres 3 (trzech) miesięcy od dnia zatrzymania, tj. do dnia 31.1.2022 r. godz. 21.00”;
4) sąd wydaje nakaz przyjęcia do ośrodka (treść nakazu: „Małoletni cudzoziemiec powinien być umieszczony na mocy postanowienia Sądu Rejonowego … z dnia… i pozostawać do dyspozycji Placówki Straży Granicznej w … na okres … dni od chwili zatrzymania, tj. od dnia do dnia” – należy do nakazu załączyć odpis postanowienia);
5) w przypadku braku osoby reprezentującej przedstawicieli ustawowych (opiekunów prawnych) małoletniego, Sąd ustanawia dla nich kuratorów w trybie art. 144 i 510 § 2 KPC jako nieznanych z miejsca pobytu;
6) małoletniemu należy ustanowić kuratora w sytuacji opisanej w art. 61 OchrCudzU. Zgodnie z tym przepisem:
W przypadku gdy małoletni bez opieki zadeklarował organowi Straży Granicznej zamiar złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, organ, który przyjął deklarację, występuje niezwłocznie do sądu opiekuńczego właściwego ze względu na miejsce pobytu małoletniego bez opieki z wnioskiem o:
1) ustanowienie kuratora do reprezentowania go w postępowaniu w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej, przekazania do innego państwa członkowskiego na podstawie rozporządzenia 604/2013/UE, udzielenia pomocy socjalnej oraz udzielenia pomocy w dobrowolnym powrocie do kraju pochodzenia;
2) umieszczenie go w pieczy zastępczej.
Sentencja postanowienia o ustanowieniu kuratora może brzmieć:
„Ustanowić dla małoletniego XY obywatela Iraku kuratora w osobie radcy prawnej z Kancelarii Radcy Prawnego w … celem reprezentowania go w postępowaniu o udzielenie ochrony międzynarodowej/przekazania do innego państwa członkowskiego na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 604/2013/udzielenia pomocy socjalnej oraz udzielenia pomocy w dobrowolnym powrocie do kraju pochodzenia/celem reprezentowania go w postępowaniu o zobowiązanie cudzoziemca do powrotu prowadzonym przez Komendanta Placówki Straży Granicznej”.
W przypadku małoletniego cudzoziemca bez opieki poniżej 15. roku życia, zgodnie z art. 61 ust. 1b OchrCudzU wraz z wnioskiem, o którym mowa w ust. 1 pkt 3 lit. B OchrCudzU, organ Straży Granicznej może wystąpić z pismem o udzielenie zabezpieczenia, o którym mowa w art. 755 § 1 pkt 4 KPC, w postaci roztoczenia pieczy nad małoletnim bez opieki krewnego, o którym mowa w ust. 1a, na czas prowadzenia postępowania o umieszczenie małoletniego bez opieki w pieczy zastępczej.
Postępowanie wówczas przebiega następująco:
1) sąd rozpatruje wniosek, o którym mowa w ust. 1 pkt 3 lit. B OchrCudzU, niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 10 dni od dnia jego złożenia (art. 61 ust. 7 OchrCudzU);
2) sąd ustanawia kuratora niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 3 dni od dnia otrzymania wniosku, o którym mowa w ust. 1 pkt 3 lit. a (art. 61 ust. 2 OchrCudzU);
3) sprawa wpisywana jest do repertorium Nsm, toczy się z wniosku Komendanta o umieszczenie w trybie zabezpieczenia, ale Sąd wszczyna z urzędu postępowanie o wydanie zarządzeń w trybie art. 109 KRO;
4) brak osoby reprezentującej przedstawicieli ustawowych (opiekunów prawnych) małoletniego. W zależności od okoliczności Sąd może ustanowić im kuratorów w trybie art. 144 KPC jako nieznanych z miejsca pobytu;
5) wszczęcie postępowania z urzędu może dotyczyć: wydania zarządzeń w trybie art. 109 KRO, pozbawienia/zawieszenia władzy rodzicielskiej;
6) sentencja postanowienia może przykładowo brzmieć: „1. wszcząć z urzędu postępowanie o wydanie zarządzeń w trybie art. 109 KRO dotyczące małoletniej DD; 2. do czasu prawomocnego rozpoznania sprawy udzielić zabezpieczenia poprzez zarządzenie umieszczenia małoletniej DD ur. … obywatelki Iraku w placówce opiekuńczo-wychowawczej wskazanej przez Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w … i do czasu typowania umieścić w Pogotowiu Opiekuńczym w … oraz udzielić zabezpieczenia poprzez rozszerzenie uprawnień Dyrektora Placówki – w którym przebywa małoletnia, powierzając Dyrektorowi uprawnienie do reprezentowania małoletniej i podejmowania wszelkich decyzji w sprawach medycznych (m.in. leczenie, diagnostyka, przeprowadzanie badań, pobytów w szpitalu, farmakologii, zabiegów, rehabilitacji), terapii i edukacyjnych (m.in. diagnozowania, udziału w terapiach, decyzji o zajęciach szkolnych, pozaszkolnych, przekazywania dokumentacji szkolnej ) oraz wyjazdów rekreacyjnych”.
Artykuł 25 ust. 1 OchrCudzU stanowi, że:
Cudzoziemiec, który składa wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej, zwany dalej „wnioskodawcą”, może złożyć ten wniosek także w imieniu następujących osób towarzyszących mu i zależnych od niego ze względów ekonomicznych, zdrowotnych lub ze względu na wiek: (…)
2) małoletniego dziecka wnioskodawcy i małżonka, w tym także dziecka przysposobionego, niepozostającego w związku małżeńskim;
3) małoletniego dziecka wnioskodawcy, w tym także dziecka przysposobionego, niepozostającego w związku małżeńskim;
4) małoletniego dziecka małżonka, w tym także dziecka przysposobionego, niepozostającego w związku małżeńskim.
W przypadku małoletniego cudzoziemca przebywającego z opiekunem sentencja postanowienia może przykładowo brzmieć (w tym przypadku orzeka sąd karny):
„Umieścić AJVM ur. w r. w Iraku, obywatelstwa irackiego, oraz małoletniego pozostającego pod jej opieką: JVG (M), ur. w r. w Iraku, obywatelstwa irackiego, w Strzeżonym Ośrodku dla Cudzoziemców na czas niezbędny do wydania decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu, tj. nie dłużej niż do dnia 4.06.2020 r. godz. 15.40”.