Sąd rodzinny wobec sytuacji na granicy polsko-białoruskiej (zarys metodyki)
Jurysdykcja sądów polskich
Podsumowując dotychczasowe rozważania, należy wskazać, że generalnie polskie sądy opiekuńcze mają jurysdykcję, by:
a) udzielić ochrony małoletniemu cudzoziemcowi w sytuacjach zagrożenia jego życia czy zdrowia,
b) orzekać w kwestii opieki czy kurateli w sprawach małoletnich,
c) orzekać w sprawach opieki czy kurateli wobec osób dorosłych, jeżeli zachodzi pilna potrzeba udzielenia ochrony cudzoziemcowi, który przebywa w Rzeczypospolitej Polskiej, mającemu miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu za granicą.
We wszystkich tych przypadkach sądy będą stosowały prawo polskie.
Zabezpieczenie małoletniego
Orzekając co do małoletnich, których dobro jest zagrożone, sąd może wydać postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia małoletniego. Działania sądu znajdą następujące podstawy prawne:
1) Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: KRO): art. 100 i 109 KRO;
2) Kodeks postępowania cywilnego: art. 569 § 2; art. 732; 755 KPC;
3) ustawa o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z 13.6.2003 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 1108 ze zm; dalej: OchrCudzU): art. 2 pkt 9a; art. 25–27; 61–63;
4) ustawa o cudzoziemcach z 12.12.2013 r. (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2354; dalej: CudzU): art. 397 CudzU.
W przypadku zabezpieczenia udzielanego wobec małoletniego cudzoziemca należy rozróżnić sytuacje:
a) małoletniego cudzoziemca bez opieki powyżej 15. roku życia,
b) małoletniego cudzoziemca bez opieki poniżej 15. roku życia,
c) małoletniego cudzoziemca z opiekunem.
Rozróżnienie to jest istotne również w kontekście złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej i braku takiego wniosku. Brak wniosku oznacza wydalenie z kraju. W przypadku złożenia wniosku małoletniego reprezentuje rodzic (opiekun prawny) lub kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.
Zgodnie z art. 397 CudzU:
1) w przypadku zatrzymania małoletniego cudzoziemca przebywającego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez opieki:
a) Policja – niezwłocznie przekazuje małoletniego cudzoziemca do dyspozycji właściwego ze względu na miejsce jego zatrzymania organu Straży Granicznej;
b) Straż Graniczna – występuje do sądu właściwego ze względu na miejsce zatrzymania małoletniego cudzoziemca z wnioskiem o umieszczenie go w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w strzeżonym ośrodku;
2) sąd, rozpatrując wniosek o umieszczenie w strzeżonym ośrodku małoletniego cudzoziemca przebywającego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez opieki, kierując się jego dobrem, uwzględnia w szczególności:
a) stopień rozwoju fizycznego i psychicznego małoletniego cudzoziemca;
b) cechy osobowości małoletniego cudzoziemca;
c) okoliczności zatrzymania małoletniego cudzoziemca;
d) warunki osobiste przemawiające za umieszczeniem małoletniego cudzoziemca w strzeżonym ośrodku.
Tym samym małoletni cudzoziemiec bez opieki powyżej 15. roku życia może zostać umieszczony w ośrodku dla uchodźców.