Sądy w Polsce i innych krajach a epidemia COVID-19
Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” przedstawia uwagi (zalecenia) opracowane przez Zespół ds. Prawa Cywilnego we współpracy z Zespołem ds. Międzynarodowych, dotyczące funkcjonowania sądów w czasie epidemii koronawirusa w naszym kraju, a także informację o niektórych rozwiązaniach w obszarze wymiaru sprawiedliwości w innych krajach1. Celem niniejszego opracowania jest przede wszystkim troska o zdrowie publiczne w Polsce, a także poszanowanie konstytucyjnego prawa do sądu. Jest ono odpowiedzią na brak kompleksowych, szczegółowych rekomendacji, które powinny być przygotowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości.
Stanowisko Stowarzyszenia dotyczące funkcjonowania sądów w związku z epidemią Covid-19
Zapewnienie właściwych warunków technicznych i logistycznych do działania sądów spoczywa na Ministrze Sprawiedliwości, który od lat nie wywiązuje się ze swoich obowiązków.
W ocenie SSP „Iustitia” istnieje paląca potrzeba wznowienia pracy sądów, albowiem obecna sytuacja powoduje pozbawienie ochrony prawnej obywateli i jako taka jest nie do zaakceptowania.
Niemniej, co istotne, pierwszorzędne znaczenie ma obowiązek zapewnienia obywatelowi ochrony jego dóbr osobistych w postaci życia i zdrowia poprzez wdrożenie bezpiecznych procedur i rozwiązań organizacyjnych umożliwiających udzielenie ochrony osobom znajdującym się w grupach ryzyka (przewlekle chorych, z niedoborem odporności, seniorów), tak by poprzez obecność w sądzie nie doszło do narażenia ich życia i zdrowia w nadmierny sposób.
Tak więc kierując się troską o zdrowie publiczne, a ponadto koniecznością zapewnienia realizacji konstytucyjnego prawa obywatela do sądu, SSP „Iustitia” wskazuje, iż możliwość prowadzenia rozpraw, jak i podejmowania innych czynności powinna być uzależniona od możliwości zapewnienia bezpieczeństwa dla osób przebywających w budynkach sądów (stron, świadków, biegłych, pełnomocników, a także sędziów i pozostałych pracowników sądów).
Z ogromnym żalem stwierdzić należy, iż pomimo licznych apeli środowiska sędziowskiego o przeprowadzenie niezbędnych reform, takich jak digitalizacja i informatyzacja sądownictwa w skali ogólnopolskiej, wprowadzenie do sądów rozwiązań informatycznych, z których korzystają inne państwa (w których w chwili obecnej sądy mają narzędzia techniczne, by sprawnie funkcjonować), strategia przyjęta przez Ministra Sprawiedliwości polegała w ostatnich latach wyłącznie na czystkach personalnych i wymianie kadr zamiast niezbędnych reform, w szczególności o charakterze techniczno-logistycznym, by usprawnić pracę wymiaru sprawiedliwości.
Tymczasem brak niezbędnej informatyzacji i digitalizacji sądów przy jednoczesnych brakach kadrowych (nieobsadzenie bardzo wielu etatów sędziowskich) doprowadziły sądownictwo do dramatycznej zapaści. Dodatkowo brak informatyzacji spowodował, iż w obliczu epidemii jedynym rozwiązaniem było ograniczenie działalności sądów do spraw pilnych skoro brak jest w sądach narzędzi technicznych i informatycznych pozwalających im działać w sposób ciągły bez nadmiernego narażania zdrowia obywateli na ryzyko zakażenia. Obecnie ta sytuacja nie uległa zmianie, a poza ogólnymi, pięknie brzmiącymi sloganami Ministerstwo Sprawiedliwości nie zapewniło technicznych możliwości bezpiecznego procedowania (bez narażenia na nadmierne ryzyko) przez sądy w czasie epidemii.
Oczywiste jest również, iż obecna sytuacja sądownictwa w zakresie informatyzacji i digitalizacji akt nie jest problemem nowym. Stowarzyszenie wielokrotnie zwracało uwagę na konieczność niezbędnych reform sądownictwa, tak by realizacja konstytucyjnego prawa obywateli do sądu nie stanowiła zagrożenia dla ich zdrowia w nadmiernym stopniu.
Stowarzyszenie zwraca uwagę, iż wiele siedzib sądów (budynków) jest niedostosowanych logistycznie do obsługi obywateli w sposób bezpieczny w okresie epidemii (niezbędny dystans społeczny, wietrzenie pomieszczeń) i jednocześnie sądy te pozbawione są rozwiązań technicznych umożliwiających im pracę zdalną na skutek zaniedbań osób nimi kierujących i zarządzających (Dyrektor, Prezes).
W ocenie Stowarzyszenia, w pierwszej kolejności należy zadbać o życie i zdrowie obywateli, tak by ich obecność w sądzie nie wiązała się z nadmiernym zagrożeniem dla ich życia i zdrowia, a sądy nie były ogniskami epidemicznymi. Zdaniem Stowarzyszenia istnieje takie niebezpieczeństwo w sytuacji braku zapewnienia regulacji i rozwiązań organizacyjnych pozwalających obywatelom bezpiecznie przebywać w budynkach sądów.
Nie można również tracić z pola widzenia obowiązujących przepisów prawa, a w szczególności tych gwarantujących bezpieczne warunki pracy, a wynikających z zasad ogólnych wskazanych w art. 15 i art. 207 § 2 KP2.