Status prawny i odpowiedzialność dyscyplinarna Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych
Z punktu widzenia ewentualnej odpowiedzialności dyscyplinarnej, kwestia motywacji rzecznika dyscyplinarnego, w szczególności czy podejmując czynności działa z chęci przypodobania się przedstawicielom innych władz w celu uzyskania korzyści osobistych w postaci np. awansu do sądu wyższej instancji, naruszając w ten sposób swoją niezawisłość wewnętrzną, czy też jest przekonany, że podejmuje właściwe środki i działa zgodnie z własnym sumieniem, nie ma charakteru konstytutywnego. Zdaniem Piotra Kardasa naruszenie przez rzecznika dyscyplinarnego będącego sędzią jego niezawisłości wewnętrznej, z racji pełnienia funkcji rzecznika dyscyplinarnego byłoby jedynie okolicznością modalną43, chociaż jak się zdaje naruszenie własnej niezawisłości wewnętrznej należy oceniać surowiej, jako okoliczność wpływającą na wymiar ewentualnej kary, z punktu widzenia stopnia społecznej szkodliwości tego czynu i tzw. „szkodliwości korporacyjnej”.
Odnosząc się następnie do kwestii ewentualnej odpowiedzialności dyscyplinarnej rzecznika dyscyplinarnego z powodu uchybienia godności urzędu sędziego, istotne znaczenie ma przede wszystkim odkodowanie znaczenia tego pojęcia. Zdaniem SN godność urzędu sędziego, o której mowa w art. 178 ust. 2 Konstytucji RP, której strzec zobowiązuje się sędzia, składając ślubowanie przed Prezydentem RP i której uchybienie stanowi podstawę pociągnięcia sędziego do odpowiedzialności dyscyplinarnej to pojęcie odwołujące się do tradycyjnego dignitas; związane jest nie tylko z poczuciem własnej wartości i dumy ze sprawowania urzędu oraz z oczekiwaniem szacunku od innych osób, ale wiąże się z podwyższonymi wymaganiami i ograniczeniami wobec sędziów. Godność nabywana w chwili objęcia urzędu sędziego to atrybut zapewniający autorytet sądu i sędziego osobiście. Jest to pojęcie niedefiniowalne, ale wiąże się z wzorcem postępowania sędziego, wynikającym z przepisów prawa, norm etyki zawodowej i innych norm moralnych, spisanych i niespisanych w zbiorze etyki zawodowej sędziów. Z godnością urzędu sędziego i cechującą każdego sędziego nieskazitelnością charakteru wiąże się ustalony standard postępowania sędziego, który stanowić powinien wzór dla innych i którego efektem powinno być wzbudzanie szacunku44. Sąd Najwyższy podkreśla także, że obowiązki sędziego wynikają ze stosunku służbowego, zaś granice, których przekroczenie oznacza popełnienie przewinienia służbowego i odpowiedzialność dyscyplinarna, wyznacza rota ślubowania, z której wynika m.in, że sędzia jest obowiązany „stać na straży prawa”, wypełniać sumiennie obowiązki sędziego, „a w postępowaniu kierować się zasadami godności i uczciwości”45. Wszystkie zatem zachowania, w których rzecznik dyscyplinarny podejmuje czynności dyscyplinarne w stosunku do sędziów, którzy np. podejmują debatę publiczną na temat funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, zagrożeń związanych z osłabieniem trójpodziału władzy, niezależności sądów i niezawisłości sędziów, lub nawet występują publicznie w koszulce z napisem „Konstytucja” lub eksponują w debacie tekst tego aktu prawnego mogą być oceniane właśnie z punktu widzenia uchybienia sprawowanego urzędu sędziego, którego egzemplifikację stanowi pełnienie funkcji rzecznika dyscyplinarnego. Trudno jest bowiem uznać, że takie działania wypełniają standard nieskazitelności charakteru, bezstronności i zachowania się z godnością, wymaganą dla pełnienia urzędu sędziego.
Legal status and disciplinary liability of the Disciplinary Ombudsman of the judges of common courts
The article attempts to assess the legal status of a judge acting as the Disciplinary Ombudsman of the judges of common courts. In particular, subject to a broader analysis has been the issue of judicial independence – regulated in Art. 178 § 1 of the Polish Constitution – which is an extremely important element in the exercise of the office of a judge and which should be assessed not only from the point of view of the judges with respect to whom he undertakes his activities, but also from the point of view of the Disciplinary Ombudsman. According to the author, the Disciplinary Ombudsman, by taking up his activities, performs judicial functions. This statement allows to conclude that his possible disciplinary liability will be considered as an obvious and grave contempt of that provision, but may also be regarded as violating the dignity of the office.
Key words: disciplinary ombudsman, disciplinary responsibility, judicial independence, obvious and grave offense of the law, violating the dignity of the office
* Autor jest doktorem nauk prawnych, sędzią Sądu Okręgowego w Gdańsku, wykładowcą współpracującym z Wydziałem Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego; nr ORCID: 0000-0003-0626-2661.
1 T. jedn.: Dz.U. z 2020 r. poz. 2072; dalej jako: PrUSP.
2 Ukształtowanym na podstawie ustawy z 28.11.2003 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o prokuraturze, ustawy – Prawo o ustroju sądów wojskowych oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2003 r. Nr 228, poz. 2256.
3 J. Sawiński [w:] A. Górski (red.), Prawo o ustroju sądów powszechnych, Komentarz, Warszawa 2013, s. 573.
4 Dz.U. z 2018 r. poz. 5.
5 Art. 112 § 6 PrUSP został zmieniony przez ustawę z 20.7.2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 1443) i przewidywał wybór zastępców rzecznika dyscyplinarnego działających przy sądach apelacyjnych i zastępców rzecznika dyscyplinarnego działających przy sądach okręgowych przez rzecznika dyscyplinarnego spośród 6 kandydatów.