Szacunki a dylematy ekonomiczne w rachunkowości
Ustalanie wartości rezerw
Ewidencja rezerw wpływa na poziom pozostałych kosztów operacyjnych oraz kosztów finansowych, co prowadzi do obniżenia bieżącego wyniku finansowego brutto. Metodyka oszacowania rezerw zależy od rodzaju szacowanego zdarzenia przyszłego, okresu oraz czynników zewnętrznych mających wpływ na wartość, choćby przyszłych cen rynkowych, międzynarodowego otoczenia gospodarczego itp. Przyszłość jest zawsze obarczona ryzykiem trafnego przewidywania, zatem szacunki są tylko prawdopodobną wartością i takie prawdopodobieństwo należy ustalać. W rzeczywistości rzadko w opisie do sprawozdania finansowego można znaleźć szczegółowy opis szacowania i obliczanie prawdopodobieństwa szacowania trafności szacunku, podaje się ogólne zasady szacowania i rezultat oszacowania.
Rozważmy utworzenie rezerwy na ryzyko biznesowe. W zależności od rodzaju ryzyka można wyróżnić ryzyko biznesowe:
1) systemowe, uzależnione od sytuacji makroekonomicznej kraju oraz rynków zaopatrzenia i rynków zbytu;
2) niesystemowe, powiązane z organizacją jednostki gospodarczej wraz ze skutkami ekonomicznymi błędnych operacyjnych decyzji.
I dalej szczegółowo ryzyko:
1) finansowe,
2) prawne,
3) polityczne,
4) środowiskowe.
Rozpoznane muszą być ściśle określone czynniki wpływające na korygowaną wartość składników aktywów. Ujęcie ewidencyjne rezerw będzie zależało od składnika aktywów, którego dotyczy. Przewidywane zmniejszenie wartości aktywów finansowych obciąży koszty finansowe, pozostałych aktywów obciąży pozostałe koszty operacyjne. Kosztowe ujęcie rezerwy ma wpływ na zmniejszenie wyniku finansowego. Subiektywne uznanie wpływu wewnętrznych i zewnętrznych czynników na poziom szacowanej rezerwy pozwala na stosunkowo swobodne manewrowanie ujawnianym wynikiem finansowym. Jeżeli bez uwzględnienia rezerwy jednostka wykazuje dodatni wynik finansowy netto, to utworzenie rezerwy ten wynik pomniejsza nawet do ujemnych kapitałów własnych. Nie ma to jednak wpływu na płynność finansową, środki pieniężne są zatrzymywane w jednostce, gdyż nie może być wypłacona dywidenda. Nie ma zatem wpływu na zagrożenie kontynuacji działania. W kolejnych okresach może być rezerwa biznesowa podnoszona lub rozwiązywana. Teoretycznie zależeć to powinno od diagnozowanych czynników wewnętrznych i otoczenia jednostki, w rzeczywistości jest to także obszar możliwej subiektywnej manipulacji wizerunkiem finansowym jednostki. Pojawia się dylemat w postaci: czy ujemne kapitały własne jednostki wskazują w wystarczającym zakresie na rozpoczęcie procedury restrukturyzacyjnej lub upadłościowej? Dylemat istnieje także w sytuacji braku rezerwy na ryzyko biznesowe. Należy zastanawiać się nad tym, czy jednostka właściwie rozpoznawała ryzyko biznesowe? A może brak rezerwy jest rezultatem braku umiejętności rozpoznania ryzyka lub subiektywnego wpływu na ujawniany wynik finansowy netto i wypłacane dywidendy?
Utrata wartości aktywów trwałych
Aktywa trwałe obejmują aktywa rzeczowe i finansowe, zatem skutki utraty wartości będą ujmowane zarówno w pozostałych kosztach operacyjnych, jak i kosztach finansowych. Utrata wartości aktywów trwałych zachodzi wtedy, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że kontrolowany przez jednostkę składnik aktywów nie przyniesie w przyszłości w znaczącej części lub w całości przewidywanych korzyści ekonomicznych. Procedurę ustalania kwotowej utraty wartości określa KSR Nr 4. Zauważmy, że w dacie przyjęcia składnika aktywów do użytkowania powinny być określone korzyści ekonomiczne, które ten składnik przyniesie – samodzielnie lub w zespole z innymi składnikami, gdyż w przeciwnym razie z czym porównywać przewidywane korzyści ekonomiczne? W jednostkach gospodarczych określa się korzyści ekonomiczne na najbliższy okres (rok) i to podmiotowo, dla całej jednostki. Wyraża się to w opracowaniu rocznego biznes planu, najczęściej rzeczowo-finansowego. Nabywając składniki aktywów, jednostka zakłada logicznie, a nie kwotowo przyszłe korzyści ekonomiczne, po prostu określony składnik aktywów jest niezbędny lub potrzebny. Dla aktywów trwałych dodatkowo w celu amortyzacji ustala się okres ekonomicznego użytkowania składnika.
W zasadzie szacowanie utraty wartości opiera się na określeniu prawdopodobieństwa obniżenia korzyści ekonomicznych poniżej wartości odzyskiwalnej tego aktywa, która także musi być szacowana.