Szacunki a dylematy ekonomiczne w rachunkowości

Wstęp

W przestrzeni wielu ostatnich lat obserwuje się trend coraz szerszego zastosowania szacunków w rachunkowości. Pisze się, że rachunkowość jest systemem świetnie udokumentowanym, rzetelnie przedstawiającym finansową rzeczywistość jednostek gospodarczych (Luty, 2010). To jest tylko założenie, że tak powinno być, albowiem informacje prawdopodobne i szacunkowe są obarczone dużą subiektywnością ich ustalania, co może wpływać na jakość opinii eksperckich oraz na sprawność i tempo postępowania sądowego¹. Każda współczesna teoria oparta jest na akceptowalnych przez naukowców paradygmatach, czyli zespole uznanych za prawidłowe dla określonej teorii zasad, definicji i algorytmów obliczeniowych. Twierdzę, że teoria szacowania danych jest nowym paradygmatem w rachunkowości. Paradygmat ten nie likwiduje jednak innych dotychczas uznanych paradygmatów rachunkowości, jednak odsuwa siłę ich oddziaływania na jakość informacji sprawozdawczej. Właśnie wskazana jakość informacji sprawozdawczej jest bardzo istotna w rozpoznawaniu treści ekonomicznej transakcji i zdarzeń gospodarczych, co ma istotny wpływ na wypowiadanie opinii w sprawach sądowych. Biegły sądowy powinien jednoznacznie wypowiadać się w wypracowanej opinii, a nie pisać, że coś zaistnieje prawdopodobnie, albo było szacowane i szacunki były mało precyzyjne. Utrudnia to postępowanie sądowe w sensie zrozumienia istoty zagadnienia oraz sprawnego procedowania.

W artykule pragnę wskazać na najbardziej nasycone obecnie szacunkami obszary rachunkowości wraz ze wskazaniem możliwych sądowych trudności proceduralnych. Badaniu poddano akty prawne regulujące rachunkowość w Polsce – ustawę o rachunkowości oraz krajowe standardy rachunkowości, a także międzynarodowe standardy sprawozdawczości finansowej.

Obszary szacowania wartości w rachunkowości

Rachunkowość jako system tworzenia, ewidencji i przetwarzania informacji nastawiona jest historycznie na informacje ex post – sprawozdawcze. Z zasady powinny to być informacje udokumentowane i zaistniałe. Współcześnie jednak obserwuje się nacisk na wielopoziomowe rozszerzanie żądań interesariuszy na informacje o jednostce gospodarczej, w tym na dane prognostyczne. Rachunkowość odpowiada na to zapotrzebowanie wprowadzeniem informacji szacowanych, prawdopodobnych, ze zróżnicowanym zakresem subiektywizmu ich ustalania. Wyrazem tej odpowiedzi są zapisy w aktach prawnych regulujących rachunkowość w Polsce, przedstawione w tabeli 1.