Nagrywanie rozpraw – niebezpieczeństwo czy szansa?

Niniejszy artykuł przedstawia zmiany wprowadzone ustawą z 29.4.2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego1 dotyczące wprowadzenia nagrywania rozpraw (tzw. protokołów elektronicznych2) oraz przewidywane ich konsekwencje. Już projekt tych zmian Kodeksu postępowania cywilnego3 budził duże zainteresowanie. Z jednej strony, prognozowano, że zmiana KPC wprowadzi rewolucyjne zmiany w polskim wymiarze sprawiedliwości i właściwie sama z siebie doprowadzi do radykalnej poprawy pracy sądów, z drugiej natomiast pojawiały się przewidywania o kłopotach, do jakich doprowadzi przez ogromne wydłużenie pracy sądów poświęconej na zapoznawanie się z przebiegiem rozpraw lub naruszenie praw stron i uczestników postępowań4. Zainteresowanie nie może zresztą dziwić, skoro podobne reguły planuje się wprowadzić również do ­postępowania karnego5.

Jak to się robi gdzie indziej

Utrwalanie czynności sądu innymi metodami niż spisanie protokołu od dłuższego czasu spotyka się zresztą z zainteresowaniem, głównie poprzez opis metod stosowanych w innych państwach Europy6 i Stanach Zjednoczonych7. Formułowane są również wnioski co do stosowania rozwiązań usprawniających protokołowanie w Polsce8. Poza opisanymi w polskiej literaturze przypadkami wdrożenia takich systemów wprowadzono takie rozwiązania np. w Kanadzie czy Australii9. W systemach tych istnieje przy tym zwykle możliwość transkrypcji nagrania na tekst dokonywana na żądanie sędziego lub strony.

Jak nagrywanie ma wyglądać w Polsce

Zgodnie z art. 157 KPC, protokół sporządza się utrwalając przebieg posiedzenia za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk oraz pisemnie, pod kierunkiem przewodniczącego, zgodnie z art. 158 § 1. Sporządzany w ten sposób protokół pisemny zawierać ma oznaczenie sądu, miejsca i daty posiedzenia, sprawy, obecnych osób oraz wzmianki co do jawności. Ponadto, protokół sporządzony pisemnie powinien zawierać wymienienie zarządzeń i orzeczeń wydanych na posiedzeniu oraz stwierdzenie, czy zostały ogłoszone, atakże czynności stron wpływające na rozstrzygnięcie sądu (ugoda, zrzeczenie się roszczenia, uznanie powództwa, cofnięcie, zmiana, rozszerzenie lub ograniczenie żądania pozwu) oraz inne czynności stron, które według szczególnych przepisów ustawy powinny być wciągnięte, wpisane, przyjęte, złożone, zgłoszone lub wniesione do protokołu. Jeżeli sporządzenie odrębnej sentencji orzeczenia nie jest wymagane, wystarcza zamieszczenie w protokole treści samego rozstrzygnięcia.

Zasadą ma być więc protokołowanie za pomocą rejestracji dźwięku albo obrazu i dźwięku. Artykuł 157 § 11 KPCprzewiduje jednak, że jeżeli ze względów technicznych utrwalenie przebiegu posiedzenia za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk nie jest możliwe, protokół jest sporządzany wyłącznie pisemnie, pod kierunkiem przewodniczącego. Taki protokół, zgodnie z art. 158 § 2 KPC, powinien oprócz wcześniej wskazanych elementów protokołu pisemnego (sporządzanego obok nagrania) zawierać również wnioski oraz twierdzenia stron, a także wyniki postępowania dowodowego oraz inne okoliczności istotne dla przebiegu posiedzenia. Zamiast podania wniosków i twierdzeń można w protokole powołać się na pisma przygotowawcze.

Z przepisów tych więc wynika zasada, że protokół ma być sporządzony wyłącznie w formie nagrania, a towarzyszyć nagraniu powinien protokół pisemny, który będzie protokołem skróconym (zawierającym tylko oznaczenie uczestników i najważniejsze zdarzenia, ale już nie wyniki postępowania dowodowego). Jedynie w sytuacji, gdy nie będzie technicznych możliwości nagrania, sporządzany będzie protokół pisemny o pełnej treści (czyli zawierający pełen przebieg posiedzenia, awięc również przebieg postępowania dowodowego). Narzuca się więc prima facie stwierdzenie, że na gruncie postępowania cywilnego wystąpi dychotomiczny podział protokołów na protokół sporządzony pisemnie (w razie braku możliwości technicznych nagrania) i protokół sporządzony w formie nagrania (z towarzyszącym mu protokołem skróconym). Podział taki z punktu widzenia praktycznej strony wykorzystywania protokołów nie jest jednak wystarczający i powinien zostać jednak zastąpiony podziałem trójczłonowym.

Uwzględnić należy, że zgodnie z art. 158 § 4 KPC, jeżeli jest to niezbędne dla zapewnienia prawidłowego orzekania w sprawie, prezes sądu na wniosek przewodniczącego może zarządzić sporządzenie transkrypcji odpowiedniej części protokołu sporządzonego za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk. Transkrypcja stanowi załącznik do protokołu. Formalnie więc transkrypcja protokołem nie jest10. Niemniej jednak właśnie z uwagi na praktyczne względy posługiwania się protokołem11 wyróżnić należy chyba podział trójczłonowy, a mianowicie:

• protokół pełny sporządzony w formie pisemnej;
• protokół sporządzony w postaci nagrania wraz ze skróconym protokołem pisemnym, bez transkrypcji;
• protokół w postaci nagrania wraz ze skróconym protokołem pisemnym i transkrypcją nagrania.