Sąd rodzinny wobec sytuacji na granicy polsko-białoruskiej (zarys metodyki)
Sytuacja na granicy polsko-białoruskiej, związana z panującym tam od kilku miesięcy kryzysem humanitarnym, każe postawić pytania związane z rolą sądu rodzinnego w zabezpieczeniu praw i interesów małoletnich migrantów przebywających w strefie nadgranicznej. Z relacji organizacji pozarządowych zajmujących się udzielaniem pomocy humanitarnej migrantom wynika bowiem, że wśród osób przekraczających granicę znajdują się małoletni. Także takie osoby poddawane są procedurze push-back’u, czyli są „zawracane do linii granicy”.
Wprowadzenie
Adresatem niniejszego opracowania są przede wszystkim sędziowie rodzinni, którzy mogą orzekać w sprawach małoletnich przebywających w strefie przygranicznej (co istotne, ze względu na treść art. 569 § 2 KPC niekoniecznie będą to sędziowie z sądów położonych na terenach przy granicy z Białorusią), a także prawnicy (adwokaci, radcowie prawni) udzielający pomocy prawnej migrantom znajdującym się tej strefie (w szczególności małoletnim), jak również przedstawiciele organizacji humanitarnych udzielających pomocy tym osobom. Jego podstawowym celem jest zarysowanie zasadniczych problemów związanych z metodyką postępowania sądów rodzinnych w tych sprawach, które znacznie odbiegają swoim charakterem od typowych spraw, jakimi na co dzień sądy takie się zajmują – co wymaga niestandardowego i „kreatywnego” podejścia do wykładni prawa (szerzej o tym przede wszystkim w ostatniej części opracowania).
Najważniejsze kwestie, które zostaną poruszone w tym opracowaniu, są następujące:
1) Czy decyzje sądu rodzinnego mogą zapobiec push-back’owi osoby małoletniej?
2) Jaka jest procedura uzyskania zabezpieczenia praw małoletniego?
3) Ustanowienie kuratora dla małoletniego.
4) Procedura ustanowienia kuratora dla osoby nieobecnej celem zabezpieczenia jej praw.
Ochrona praw dziecka
Rozważając możliwość udzielenia ochrony małoletnim uchodźcom i umieszczenia ich postanowieniem sądu opiekuńczego w odpowiedniej placówce, należy wskazać, że zgodnie z art. 72 Konstytucji RP:
1) Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją;
2) dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych;
3) w toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka;
4) ustawa określa kompetencje i sposób powoływania Rzecznika Praw Dziecka.
Nawet w czasie stanu wojennego i wyjątkowego nie mogą być ograniczane prawa i wolności dotyczące godności człowieka, ochrony życia, humanitarnego traktowania oraz rodziny i dzieci (art. 233 ust. 1 Konstytucji RP).
Polska jest sygnatariuszem Konwencji o Prawach Dziecka z 20.11.1989 r. (Dz.U. z 1991 r. poz. 526 z późn. zm.; dalej: PrawDziecK). W art. 2 ust. 1 PrawDziecK zobowiązuje ona nasz kraj do respektowania i gwarantowania praw zawartych w konwencji wobec każdego dziecka, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, niezależnie od rasy, koloru skóry, płci, języka, religii, poglądów politycznych, statusu majątkowego, niepełnosprawności, cenzusu urodzenia lub jakiegokolwiek innego tego dziecka albo jego rodziców bądź opiekuna prawnego. Państwa-Strony Konwencji są zobowiązane do podejmowania właściwych kroków dla zapewnienia, aby dziecko, które ubiega się o status uchodźcy bądź jest uważane za uchodźcę w świetle odpowiednich przepisów prawa międzynarodowego lub wewnętrznego stosowanego postępowania, w przypadku gdy występuje samo lub towarzyszą mu rodzice bądź inna osoba, otrzymało odpowiednią ochronę i pomoc humanitarną przy korzystaniu z odpowiednich praw zawartych w konwencji lub innych międzynarodowych aktach dotyczących praw człowieka oraz innych dokumentach w sprawach humanitarnych, których wspomniane Państwa są Stronami (art. 22 ust. 1 PrawDziecK).