Odpowiedzialność karna za nielegalne przekraczanie granicy państwowej (w perspektywie pomocy humanitarnej)
W artykule przeanalizowano prawne aspekty legalnego przekraczania granicy państwowej, dokumenty uprawniające do legalnego przekroczenia. Omówiono zasady i przesłanki odpowiedzialności karnej za nielegalne przekroczenie granicy oraz konsekwencje braku legalności stanu wyjątkowego dla orzekania kar za wykroczenia i nakładania mandatów za naruszenia rygorów tego stanu.
Wprowadzenie
Zasady legalnego przekraczania granicy państwowej zostały określone w ustawie z 12.10.1990 r. o ochronie granicy państwowej (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1776; dalej: GrPańU)Artykuł 14 GrPańU stanowi, że przekraczanie granicy państwowej jest dozwolone na podstawie dokumentów uprawniających do jej przekroczenia. Rodzaj dokumentów, na podstawie których możliwe jest legalne przekroczenie granicy, ściśle określają przepisy wykonawcze, w tym umowy międzynarodowe, których Rzeczpospolita Polska jest stroną, lub przepisy prawa Unii Europejskiej – jest to zależne od tego, jakiego kraju obywatel ma zamiar przekroczyć granicę Rzeczypospolitej Polskiej.
| Przykład Obywatele państw strefy Schengen, do których należą: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Luksemburg, Niderlandy, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Włochy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Czechy, Słowacja, Słowenia, Węgry, a także Szwajcaria, Liechtenstein, Norwegia i Islandia (ostatnie cztery państwa to państwa obszaru Schengen nienależące do UE), mogą przekroczyć granicę Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie okazania dowodu osobistego lub paszportu, jeśli zostaną wezwani do okazania tego dokumentu. Obywatele państw trzecich muszą posiadać wizę (wizę Schengen lub polską wizę krajową) lub kartę pobytu, paszport, ubezpieczenie zdrowotne i środki pieniężne na czas pobytu oraz zezwolenie na pracę, jeżeli jest wymagane. Posiadanie tych dokumentów i okazanie ich służbom granicznym pozwala na przekroczenie granicy w sposób legalny. |
Pobyt krótkotrwały
Możliwy jest wjazd na terytorium Polski w ruchu bezwizowym, jeżeli jest to pobyt krótkotrwały, przy czym służby kontrolują wówczas ważność posiadanego przez cudzoziemca paszportu, jak też to, czy cudzoziemiec nie wykorzystał już dozwolonego limitu, tj. 90 dni w okresie 180 dni pobytu w strefie Schengen. Do okresu pobytu krótkoterminowego wlicza się dni spędzone na podstawie: wizy Schengen, w ruchu bezwizowym, jak też dni, podczas których cudzoziemiec ubiega się o uzyskanie zezwolenia na pobyt (tzw. stampili), oraz wcześniejszy pobyt niezgodny z przepisami, tj. bez wymaganych dokumentów. Nie wlicza się dni pobytu na terenie Rzeczpospolitej Polskiej na podstawie karty pobytu oraz polskiej wizy krajowej. Jeżeli cudzoziemiec przejeżdża przez Polskę tranzytem do innego państwa, musi posiadać zezwolenie na wjazd do innego kraju lub zezwolenie na pobyt w innym kraju.
Nielegalne przekroczenie granicy
Granicą państwową jest powierzchnia pionowa przechodząca przez linię graniczną, oddzielającą terytorium państwa polskiego od terytoriów innych państw i od morza pełnego. Granica państwowa rozgranicza również przestrzeń powietrzną, wody i wnętrze ziemi.
Nielegalne przekroczenie granicy państwowej polega na pokonaniu granicy, np. bez posiadania i okazania wymaganego dokumentu (np. paszportu, wizy, dowodu osobistego) lub też w miejscu, które nie zostało wyznaczone jako przejście graniczne. Nie ma znaczenia, czy do przekroczenia granicy doszło za pomocą jakiegokolwiek środka lokomocji czy też pieszo, istotne jest przejście wyznaczonej linii granicznej w sposób nieuprawniony.
Artykuł 264 KK penalizuje zachowanie polegające na nielegalnym przekroczeniu granicy – przedmiotem ochrony jest bezpieczeństwo granic Rzeczypospolitej Polskiej, a także kontrola państwa w zakresie ruchu granicznego.
Artykuł 264 § 1 KK został uchylony na mocy art. 6 ustawy z 22.4.2005 r. o zmianie ustawy o Straży Granicznej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2005 r. Nr 90, poz. 757). Nastąpiło to 24.8.2005 r. i od tego momentu zwykłe nielegalne przekroczenie granicy stanowi wykroczenie z art. 49a ustawy z 20.5.1971 r. – Kodeks wykroczeń (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2008; dalej: KW) w następującym brzmieniu: „Art. 49a § 1. Kto wbrew przepisom przekracza granicę Rzeczypospolitej Polskiej, podlega karze grzywny art. 49a. § 2. Usiłowanie i pomocnictwo są karalne”.
Artykuł 264 § 2 KK. stanowi: „Kto wbrew przepisom przekracza granicę Rzeczypospolitej Polskiej, używając przemocy, groźby, podstępu lub we współdziałaniu z innymi osobami, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”. W jaki więc sposób może dojść do popełnienia przestępstwa?
Przepis penalizuje zachowanie polegające na wypełnieniu się tzw. znamion czynu zabronionego polegających jednocześnie na:
1) przekroczeniu granicy wbrew przepisom (określającym zasady legalnego jej przekroczenia, czyli w wyznaczonych miejscach z wymaganymi dokumentami art. 14 GrPańU i jednoczesnym użyciu przemocy, groźby i podstępu.
| Przykład Przekroczenie granicy w miejscu do tego nieprzewidzianym (np. las), bez wymaganych dokumentów (np. paszport, wiza, dowód osobisty) i użyciu przemocy (np. siły fizycznej), liczebnej przewagi sił – jeżeli będzie to większa grupa osób – użycia niebezpiecznych przedmiotów celem przedostania się przez granicę lub groźby bezprawnej (np. pozbawienia życia lub zdrowia), groźby użycia ostrych lub innych niebezpiecznych narzędzi, wywarciu na innej osobie poczucia strachu, zagrożenia – i przejściu przez linię graniczną.Takim działaniem będzie też przekroczenie granicy w miejscu do tego wyznaczonym, ale np. w ukryciu (w samochodzie ciężarowym wśród ładunków), bez wymaganych dokumentów i bez ich okazania uprawnionym służbom, lub przekroczenie granicy na podstawie sfałszowanych dokumentów, posłużenie się danymi i dokumentami innej osoby i wprowadzenie w błąd funkcjonariuszy co do tożsamości osoby przekraczającej granicę, niepoddanie się kontroli, ucieczka z miejsca prowadzonej kontroli itp. – wówczas będzie to przekroczenie granicy z użyciem podstępu. |
2) przekroczeniu granicy wbrew przepisom określającym zasady legalnego jej przekroczenia, czyli w wyznaczonych miejscach z wymaganymi dokumentami zgodnie z art. 14 GrPańU i jednoczesnym współdziałaniu przy tym przekraczaniu z innymi osobami.