Aktualne kierunki rozwoju władzy sądowniczej. Marsz Tysiąca Tóg rok później

Joseph P. Nadeau⁶²

Sędzia Sądu Najwyższego Stanu New Hampshire w st. spocz.

Koledzy mówcy, szanowni sędziowie, goście!

To dla mnie zaszczyt brać udział w tym spotkaniu. Szczególnie dziękuję członkom Stowarzyszenia „Iustitia”.

Pierwszą Prezes Stowarzyszenia „Iustitia”, sędzię Teresę Romer, spotkałem na konferencji na temat praworządności w Bułgarii, w 1995 r. Sędzia Romer była entuzjastką szkoleń dla sędziów obejmujących metody zwiększania zaufania publicznego do wymiaru sprawiedliwości. Wiedziała jak ważne jest zaufanie społeczne dla wzmocnienia niezależności sądownictwa.

Ponownie spotkałem się z nią i z członkami „Iustitii” w Warszawie, w 1996 r., podczas obrad XV Ogólnopolskiego Programu Edukacyjnego. Sędzia Teresa Romer była nadal entuzjastycznie nastawiona do programów edukacyjnych dla sędziów. Nabrałem wielkiego szacunku do niej i sędziów, którzy jej towarzyszyli. Było dla mnie wtedy oczywiste, że Polska jest przykładem do naśladowania dla innych rodzących się demokracji.

Dzięki informacjom od mojego przyjaciela, sędziego Bogdana Jędrysa, z zaciekawieniem i jednocześnie ze wzrastającym smutkiem śledzę aktualne zmagania polskiego wymiaru sprawiedliwości o utrzymanie niezależności i cieszę się niezmiernie, że jestem teraz tutaj, aby solidarnie z polskimi sędziami i polskim społeczeństwem wesprzeć wysiłki na rzecz utrzymania niezależności sądownictwa polskiego. Jednocześnie chciałbym przedstawić niektóre aspekty systemu sądownictwa w Stanach Zjednoczonych.

Film dokumentalny o Marszu Tysiąca Tóg poruszył mnie do głębi i wzbudził we mnie osobiste wspomnienia. Od 30 lat uczestniczę w międzynarodowych programach w zakresie praworządności. W trakcie tej pracy spotkałem się m.in. z irackimi sędziami po upadku Saddama Husseina, aby pomagać im w zdobywaniu zaufania publicznego i zwiększaniu niezależności sądownictwa. Rok później syn jednego z tych sędziów, których spotkałem, będący adwokatem, został zamordowany w drodze do pracy. W 1996 r. współpracowałem z międzynarodowym zespołem Rady Europy i Prezesem Sądu Najwyższego Albanii nad ustawą o utworzeniu szkoły dla sędziów w Albanii. Wkrótce po wejściu w życie opracowanej przez nas ustawy, nowy rząd Albanii nakazał Prezesowi Sądu Najwyższego złożenie dymisji, aby zrobić miejsce dla innego prezesa popieranego aktualnie przez rząd. Kiedy odmówił, ponieważ konstytucja Albanii gwarantowała mu dokończenie kadencji, został usunięty ze stanowiska pod groźbą użycia broni.

Przykłady te potwierdzają, że demokracja i praworządność są kruche, o czym Polacy aktualnie się przekonują.

Kiedyś student prawa z Dżakarty w Indonezji zapytał mnie, dlaczego amerykański sędzia w Dżakarcie poucza indonezyjskich sędziów jak powinni postępować. Odpowiedziałem mu, że ja nie jestem tam jako amerykański sędzia, lecz jako osoba, która przekazuje uniwersalne zasady związane z niezależnością sądownictwa i które mają zastosowanie do wszystkich demokracji na całym świecie.

Gdziekolwiek byłem, zawsze miałem wiarę w amerykańską demokrację.

Poczucie to zachwiało się we mnie przez ostatnie wypadki w Stanach Zjednoczonych i w ten sposób dołączyłem do wszystkich tych, którzy cierpią z powodu kruchości demokracji. Na 2 dni przed końcem kadencji jedynego w historii Stanów Zjednoczonych prezydenta, który ma zostać dwukrotnie poddany procedurze impeachmentu, w tym za podżeganie do powstania zbrojnego, do napaści na Kapitol i legalnie wybranych przedstawicieli narodu. Prezydent Trump od miesięcy promuje alternatywną rzeczywistość, podsycając ją teoriami spiskowymi i dezinformacją. Jednocześnie my Amerykanie przygotowujemy się do zapobieżenia przemocy podczas inauguracji prezydentury Joe Bidena.

Dzisiaj jest również dzień, w którym w Ameryce świętujemy urodziny wielebnego Martina Luthera Kinga⁶³, który został zamordowany w związku z jego walką o prawa obywatelskie. Podkreślam, że marsze i bojkoty to legalne sposoby protestu, nie jest nim jednak nigdy zbrojny atak. Pozostaję zawstydzony i oburzony próbą obalenia sprawiedliwych i ważnych wyborów dokonaną przez prezydenta i prominentnych urzędników. Buntownicze zachowanie prezydenta Trumpa pokazało kruchość demokracji i rządów prawa; kruchość, której teraz i Polacy doświadczają po raz pierwszy od czasu obalenia komunizmu i pierwszych wolnych wyborów.