Aktualne kierunki rozwoju władzy sądowniczej. Marsz Tysiąca Tóg rok później

Ostatnie wypadki w moim kraju dały mi jednocześnie głębszy wgląd w trwałość amerykańskiego systemu wymiaru sprawiedliwości. Pokazały wartość i siłę niezależnego sądownictwa i podkreśliły znaczenie sądownictwa dla utrwalania demokracji. Trump i jego zwolennicy wnieśli 60 spraw w kilku stanach, kwestionując wynik wyborów. Prawie stu sędziów uznało, że ich roszczenia nie mają podstaw. Pomimo że prawnicy Trumpa wysuwali w mediach fałszywe zarzuty oszustwa wyborczego, nie mogli kłamać i przekręcać faktów w sądzie, ponieważ mogliby zostać pociągnięci do odpowiedzialności za obrazę sądu i w konsekwencji nawet pozbawieni uprawnień adwokackich.

Decyzje sędziów pokazały siłę i wagę amerykańskiej niezawisłości sędziowskiej. Sędziowie swoimi decyzjami udowodnili, że Konstytucja i ustawy obowiązują wszystkich, także prezydenta. Wykonując swoją konstytucyjną funkcję, sędziowie pokazali, że nie ulegają wpływom polityków ani nie dają się zastraszyć. Ponownie potwierdzili zasadnicze znaczenie wymiaru sprawiedliwości dla obrony zasad demokratycznych.

Nie jest przesadą twierdzenie, że sądy uchroniły amerykańską demokrację przed upadkiem!

Konstytucja Stanów Zjednoczonych przewiduje system sądów federalnych w każdym stanie. Sądy federalne I instancji są właściwe w sprawach ścigania przestępstw federalnych, sporów cywilnych między obywatelami różnych stanów i roszczeń z tytułu naruszenia Konstytucji Stanów Zjednoczonych. Środki zaskarżenia od orzeczeń tych sądów rozpoznają federalne sądy II instancji. Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych decyduje, czy przyjąć odwołania od orzeczeń sądów federalnych II instancji lub stanowych sądów najwyższych. Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych rozpoznaje każdego roku od 100 do 150 spośród średnio 7 tys. spraw do niego wniesionych.

Oprócz systemu sądów federalnych, każdy stan ma system sądowy właściwy dla prawa stanowego. Tę strukturę tworzą stanowe sądy I instancji, sądy odwoławcze oraz stanowe sądy najwyższe.

W Stanach Zjednoczonych jest około 35 tys. sędziów federalnych i stanowych. Sędziowie federalni są zasadniczo powołani dożywotnio. W stanach, w których sędziowie są powoływani, większość pełni funkcję sędziego do podeszłego wieku. Przykładowo, w New Hampshire sędziowie pełnią służbę do wieku 70 lat. To sprawia, że sędziowie nie obawiają się, że zostaną ukarani za orzeczenia, które wydają, ponieważ nie mogą zostać usunięci ze stanowiska, chyba że w wyniku skazania za przestępstwo lub inne poważne przewinienie.

Sądy w Stanach Zjednoczonych chronią prawa jednostki. Nie oczekuje się od nich, że staną się ramieniem władzy wykonawczej. Pochodzący z wyborów funkcjonariusze innych gałęzi władzy nie mogą wywierać presji na powoływanych sędziów. Wynagrodzenie sędziego nie może zostać obniżone w trakcie pełnienia przez niego funkcji, nie może on zostać pozbawiony stanowiska lub funkcji, a także nie może być poddany niesprawiedliwym środkom dyscyplinarnym.

Jednocześnie zaufanie publiczne do sędziów wzmacnia przestrzeganie przez nich wysokich standardów podczas pełnienia obowiązków i w życiu osobistym. Standardy te zostały skodyfikowane w kodeksach etyki sądowej, które zostały przyjęte przez sądy federalne i stanowe, przewidują one m.in. uczciwe, jawne i przejrzyste postępowanie dyscyplinarne.

Często byłem pytany w różnych krajach podczas mojej pracy na rzecz praworządności, dlaczego ludzie postępują zgodnie z orzeczeniami sądów, które są niepopularne lub kwestionują decyzje rządu. Odpowiadałem, że tym, co nadaje decyzjom sędziów imperatyw moralny, jest zaufanie społeczeństwa.

Ostatnio zastanawiałem się, co by się stało, gdyby prezydent Trump rozpowszechniał teorie spiskowe i dezinformował społeczeństwo, twierdząc, że sędziowie postępują w sposób stronniczy i niesprawiedliwy, jak to czynił w odniesieniu do wyborów. Jak zareagowałoby wówczas społeczeństwo.

Bycie bezstronnym i obiektywnym zwłaszcza w sytuacji, kiedy sądownictwo jest w coraz cięższej sytuacji, wymaga od sędziów ciężkiej pracy. Jak każdy, sędziowie mają osobiste poglądy i przekonania, które mogą wpływać na ich myślenie, co nie jest złe. Jednak obowiązkiem sędziów przy rozstrzyganiu spraw jest ignorowanie szeroko podzielanych poglądów, jeżeli oceniają je jako niezgodne z Konstytucją lub ustawami.

To zaskakujące i przygnębiające, że do zrozumienia kruchości demokracji amerykańskiej potrzebny był zbrojny szturm na Kapitol i atak na władzę ustawodawczą.

Sytuacja ta prowadzi do wniosku, że przywódcom politycznym należy nieustannie przypominać, że, jeśli okazują brak szacunku dla wymiaru sprawiedliwości, złośliwie poniżają sędziów lub oskarżą ich o uleganie wpływom politycznym, gdy wydają decyzje niekorzystne dla rządu, ich postępowanie doprowadzi nie tylko do utraty szacunku i zaufania publicznego należnego sądom, ale nieuchronnie utrata zaufania społecznego obejmie też rządzących, którzy występują przeciwko sądom.

Nie ma jednak wątpliwości, że niezależne sądownictwo nie może być pozbawione odpowiedzialności. Sędziowie w Stanach Zjednoczonych, z jednej strony, są odpowiedzialni przed ustawodawcą w zakresie przyznawanych ich środków finansowych, a w szczególności ze względu na sposób wydawania tych środków.

Z drugiej strony, sędziowie muszą też bezwzględnie przestrzegać honorowego postępowania podczas wykonywania swoich obowiązków służbowych oraz w życiu osobistym. Większość stanów i federalne sądownictwo przyjęło modelowy Kodeks Postępowania Amerykańskiego Stowarzyszenia Prawników⁶⁴ lub podobne uregulowania. Istnieje także wiele międzynarodowych kodeksów modelowych, takich jak Kodeks Postępowania Sądowego z Bangalore⁶⁵. Kodeksy te zapewniają uniwersalne standardy w zakresie etycznego postępowania prawników i sędziów.

New Hampshire było jednym z pierwszych stanów, który przyjął Kodeks Postępowania Amerykańskiego Stowarzyszenia Prawników w odniesieniu do sędziów. Ponadto stanowy Sąd Najwyższy ustanowił na mocy swojej decyzji Komisję do spraw Postępowań wobec Sędziów. Komisja składa się nie tylko z sędziów i prawników. Istotną cechą komisji jest to, że większość z 13 członków to obywatele, którzy nie mogą być prawnikami ani sędziami, powołani przez ustawodawcę, gubernatora i przez sąd.