Dopuszczalność drogi sądowej dla rozpoznania roszczenia procesowego o ustalenie istnienia stosunku prawnego członka KRS obecnej kadencji z tym podmiotem organizacyjnym

Według tradycyjnego ujęcia należy odróżnić przesłanki skuteczności powództwa oraz przesłanki zasadności powództwa⁹. Do pierwszej grupy przesłanek, decydujących tylko pośrednio o możliwości uwzględnienia powództwa, należy interes prawny przy powództwie o ustalenie stosunku prawnego lub prawa. Natomiast do drugiej grupy przesłanek należą wszelkie wymogi i warunki decydujące o prawdziwości twierdzeń powoda¹⁰. W nowszej doktrynie kwestionuje się klasyfikację interesu prawnego bądź legitymacji procesowej jako przesłanek materialnych, których brak skutkuje oddaleniem powództwa¹¹. Nie kwestionując nowatorskiego ujęcia klasyfikacji interesu prawnego, w dalszych rozważaniach opieram się na tradycyjnym rozumieniu interesu prawnego jako merytorycznej przesłanki procesowej.

W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że fundamentalne znaczenie ma wykazanie przez pozywającego „obiektywnej potrzeby ochrony prawnej”¹². Podkreślić należy, że sąd ocenia istnienie interesu prawnego w chwili wyrokowania, a tym samym powód powinien wykazać jego aktualność co najmniej przed zamknięciem rozprawy (art. 316 § 1 KPC)¹³. Wskazuje się na regułę uwzględnienia obiektywnej potrzeby uzyskania ochrony prawa, tylko w sytuacji, gdy na innej drodze nie ma możliwości uzyskania tej ochrony prawnej¹⁴. Jednak ta reguła nie ma charakteru bezwzględnego. W orzecznictwie wyrażono pogląd, że pojęcie interesu prawnego powinno być ponadto interpretowane z uwzględnieniem szeroko pojmowanego dostępu do sądów w celu zapewnienia ochrony prawnej. Wynika to z obowiązujących standardów międzynarodowych oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji RP¹⁵.

Interes prawny w sprawie o ustalenie stosunku prawnego nominata do KRS

W pewnym skrócie interes prawny sprowadza się do tezy, że w wypadku mianowania powoda sędzią SN w następstwie podjęcia uchwały przez KRS z udziałem osoby wadliwie doń powołanej, powstaną wątpliwości co do istnienia kompetencji orzeczniczej sędziego Sądu Najwyższego. Interes dotyczy prewencyjnej ochrony prawnej ze względu na uchybienie formalne, które może zostać podniesione in futuro przez stronę postępowania, z udziałem powoda jako sędziego SN. Przedmiot powództwa nie jest powiązany ze sporem o niezależność KRS in toto wobec jej podległości władzy wykonawczej. Interes prawny jest zindywidualizowany ze względu na sytuację prawną jednego z członków KRS. Założeniem jest istnienie związku przyczynowego między wadliwym aktem podjętym przez KRS a zakwestionowaniem w przyszłości kompetencji orzeczniczej powoda, jako że skład sądu z udziałem sędziego SN byłby sprzeczny z wymogami prawa do sądu¹⁶.

Innymi słowy, interes prawny wynika z wpływu zdarzenia prawnego w postaci wadliwego zgłoszenia kandydata na stanowisko członka KRS na ocenę prawidłowości powołania sędziego do Sądu Najwyższego lub przyznania mu władzy jurysdykcyjnej¹⁷.

W istocie należy odróżnić dwie kwestie, z których druga ma istotne znaczenie dla oceny dopuszczalności drogi sądowej. Pierwsza dotyczy kontestowania KRS w obecnym składzie jako organu władnego do podejmowania istniejących, a przynajmniej skutecznych uchwał ze względu na fakt, że wybór nowych (obecnych) członków KRS został dokonany w sposób nietransparentny, rodząc istotne wątpliwości co do tego, czy przy jego przeprowadzaniu rzeczywiście zostały spełnione wymogi ustanowione we właściwych przepisach prawa¹⁸. Kwestia druga dotyczy potencjalnego, in futuro podważenia uchwały KRS lub zanegowania kompetencji jurysdykcyjnych sędziego Sądu Najwyższego ze względu na istotne uchybienia dotyczące powołania do pełnienia funkcji członka KRS, który bierze udział w podejmowaniu uchwał.

Pojęcie sprawy cywilnej

Z art. 2 KPC wynika, że kompetencja jurysdykcyjna sądu powszechnego w postępowaniu cywilnym warunkowana jest istnieniem sprawy cywilnej. Droga sądowa tworzy jedną z podstaw kompetencji sądu, a jej ustalenie wymaga klasyfikacji sprawy jako sprawy cywilnej. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nie definiują pojęcia drogi sądowej, a wykładnia KPC jest kluczowa dla uzyskania ochrony prawnej w demokratycznym państwie prawa.

Od zarania dyskusji w polskiej myśli prawniczej panuje zgodność co do kwalifikacji drogi sądowej jako jednej z tzw. bezwzględnych przesłanek procesowych decydujących o dopuszczalności wydania orzeczenia co do istoty i jednocześnie rozgraniczającej kompetencje jurysdykcyjne sądów w sprawach cywilnych od kompetencji innych organów orzeczniczych¹⁹. Ranga tej przesłanki procesowej wynika z dwóch przyczyn: jednej natury formalno-procesowej, drugiej natury konstytucyjnej. Obie przyczyny pozostają wobec siebie w nierozerwalnej więzi, nie tracąc przy tym własnej odrębności.

W pierwszym rzędzie niezbędne jest dekodowanie procesowe ujęcie sprawy cywilnej. Ustawowa regulacja rozpoznania sprawy na drodze sądowej decyduje o urzeczywistnieniu prawa do sądu (art. 1, 2 w zw. z art. 199 § 1 pkt 1 KPC). Brak przesłanki drogi sądowej stanowi przyczynę nieważności postępowania, w którym doszło do wydania orzeczenia kończącego sprawę (art. 379 pkt 1 KPC). Odrzucenie pozwu z powodu braku drogi sądowej jest zawsze następstwem oceny natury prawnej sprawy. Jeżeli sąd klasyfikuje daną sprawę jako „sprawę nie-cywilną” lub sprawę poza zakresem stosowania art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, dokonuje jednocześnie jej kwalifikacji z punktu widzenia logicznego podziału. Odmowa rozpoznania ze względu na brak drogi sądowej podporządkowuje taką sprawę do zakresu kompetencyjno-jurysdykcyjnego innych organów (droga administracyjna, karna, sądy szczególne) albo kwalifikuje daną sprawę jako niepodlegającą rozpoznaniu przez sąd, o którym mowa w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP²⁰. W doktrynie prawa stawia się fundamentalne pytanie czy istnieją sprawy, które są wyłączone spod zakresu zastosowania art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Z historycznego punktu widzenia bez trudu można wskazać na sprawy, które są wyłączone spod kognicji sądów lub innych organów orzeczniczych²¹.

Z art. 1 KPC wynika dwupodział sprawy cywilnej na sprawy mające normatywne zakotwiczenie w prawie prywatnym (np. ze stosunków rodzinnych) oraz inne sprawy, które mimo braku prywatnoprawnej kwalifikacji są rozpoznawane przez sądy cywilne na drodze sądowej. W myśl art. 1 KPC sprawy wynikające ze stosunków prawa materialnego podlegają kognicji sądów w cywilnym postępowaniu, natomiast inne sprawy mogą być rozpoznane w tym postępowaniu na podstawie szczególnej regulacji. Tradycyjnie część doktryny przyjmuje podział spraw cywilnych w rozumieniu materialnym (prywatnoprawnym) oraz formalnym²².