Dopuszczalność drogi sądowej dla rozpoznania roszczenia procesowego o ustalenie istnienia stosunku prawnego członka KRS obecnej kadencji z tym podmiotem organizacyjnym
Motta:
„Skarga jest środkiem poszukiwania prawa drogą sądową”1.
„Podwoje sądu stoją otworem dla każdego obywatela, który czuje się pokrzywdzonym. Żadna ustawa nie może zamykać obywatelowi drogi sądowej dla dochodzenia krzywdy i straty (…). Każdy obywatel może więc żądać opieki prawnej. To żądanie opieki prawnej odbywa się normalnie przez wniesienie skargi. Ażeby żądanie takie mogło odnieść skutek, muszą być dane pewne ogólne warunki”2.
I. Uwaga wstępna
Obecnie w sądach powszechnych składane są pozwy przez sędziów, którzy zgłosili swoje kandydatury na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego, o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego (służbowego) jednego z członków KRS. Powodowie wskazują na wadliwość nawiązania takiego stosunku prawnego ze względu na brak wystarczającej liczby podpisów za kandydaturą tego członka (art. 11a ust. 2 pkt 2 ustawy z 12.5.2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa3). Przeprowadzona procedura zakończona aktem powołania na członka KRS była pozbawiona niezbędnej podstawy w postaci skutecznie prawnego zgłoszenia kandydatury. Ta okoliczność jest podstawą do twierdzenia, że nie doszło do nawiązania stosunku prawnego z KRS, a tym samym uchwały grona nominatów z KRS podejmowane z udziałem wadliwie zgłoszonej osoby wpływają na skuteczność powołania na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego czy w innym ujęciu przyznania mu kompetencji jurysdykcyjnych.
W istocie rozstrzygnięcie sądu pozytywne dla powoda w sporze o ustalenie stosunku prawnego, którego stroną jest członek KRS stanowić będzie fakt instytucjonalny niezbędny dla oceny istnienia, ważności lub skuteczności uchwał KRS podejmowanych przez ten organ z udziałem pozwanego – członka KRS. Brak wystarczającej liczby prawidłowo złożonych podpisów pod kandydaturą do KRS powoduje, że powstało uchybienie eliminujące istnienie kompetencji do zgłoszenia, o którym mowa w art. 11a ust. 2 pkt 2 KrRadSądU. Brak takich podpisów powoduje, że czynność zgłoszenia jest dotknięta wadą konstytutywną, skutkiem czego każda inna czynność konwencjonalna, której logicznym zaczątkiem jest wymienione zgłoszenie, jest wadliwa. Innymi słowy, każda inna czynności prawna organów państwa, u podstaw których znajduje się czynności nieistniejąca, dotknięta jest nieusuwalnym uchybieniem. Żadna czynność prawna składająca na akt prawnie złożony nie może zostać oceniona za prawidłową, skoro czynność ją inicjująca nie istnieje.
Z oczywistych względów założeniem zasadności żądania powództwa jest istnienie związku przyczynowego między rozstrzygnięciem statusu prawnego członka KRS, który, zdaniem strony powodowej, uzurpuje sobie istnienie stosunku służbowego z organem państwa, a ochroną prawną wynikającą z wydania wyroku ustalającego.
Dopuszczalność rozstrzygania wyrokiem ustalającym istnienia stosunku prawnego nominata na członka KRS jeszcze kilka lat temu wydawałaby się wyzwaniem czysto teoretycznym, praktycznie zupełnie marginalnym. Odwołanie do czasów minionych, a zwłaszcza ówczesnych stanowisk doktryny i judykatury4 jawi się obecnie jako heurystycznie nieprzydatne wobec licznych orzeczeń, na mocy których kwestionuje się status prawny obecnej KRS jako struktury organizacyjnej wykazującej jedynie cechy pozorujące byt prawny organu konstytucyjnego, status sędziowski osób powołanych do jednej z izb Sądu Najwyższego czy na stanowisko sędziego sądu powszechnego.
Zasadność żądania powództwa, istnienie interesu prawnego a dopuszczalność drogi sądowej
Klasyfikacja interesu prawnego jako merytorycznej przesłanki, jak również zasadność żądania współtworzącego roszczenie procesowe nie mają bezpośredniego wpływu na istnienie drogi sądowej w sporze5. Według dominującego w polskiej doktrynie poglądu, przedmiotem procesu jest roszczenie procesowe, które tworzy żądanie i jego faktyczne uzasadnienie6. W każdej sprawie roszczenie procesowe jest konstruktem autorstwa powoda, a uwzględnienie powództwa jest definitywnym rozstrzygnięciem, że twierdzenie strony powodowej znajduje swoje oparcie w skonkretyzowanej normie prawnej. Z logicznego punktu widzenia zachodzi brak związku między zasadnością żądania powództwa a dopuszczalnością drogi sądowej. Kwestią prius dla sądu jest ustalenie czy dopuszczalne jest rozpoznanie na drodze sądowej sprawy o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego (służbowego) między pozwanym a KRS. Kwalifikacja przedmiotu postępowania jako niespełniającego wymogów przyporządkowania go do sprawy cywilnej eliminuje rozpoznanie roszczenia procesowego z przyczyny braku drogi sądowej. Wówczas odrzucenie pozwu jest – ujmując w pewnym skrócie – jasnym komunikatem sądu, że ów nie odnosi się do merytorycznej zasadności żądania, istnienia interesu prawnego, pozostawiając tę kwestię nierozstrzygniętą, a jedynie władczo orzeka, że odmawia rozpoznania sprawy.
Według obecnie dominującego zapatrywania należy uznać za nietrafne twierdzenie, że interes prawny jest koniecznym warunkiem (przesłanką formalną) rozpoznania sprawy. Brak interesu prawnego nie powoduje, że w tym postępowaniu bierze udział pozorny podmiot. Interes prawny nie ma znaczenia dla wszczęcia postępowania, czy innymi słowy, zawiązania stosunku procesowego, ale wyłącznie stanowi przesłankę dotyczącą przedmiotu postępowania i orzekania. Jak stwierdził M. Allerhand, merytoryczne warunki otrzymania ochrony prawnej nie są zależne od prawidłowego wszczęcia postępowania (przesłanek procesowych), ale decydują o dopuszczalności rozstrzygania co do prawa podmiotowego. Z tego względu w razie ich braku sąd oddali powództwo7. Należy podkreślić, że interes prawny jest uzasadniony, jeżeli sam skutek prawomocnego wyroku ustalającego zapewni powodowi ochronę jego interesu prawnego, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości8.