Glosa do wyroku z 1.12.2020 r. wydanego przez Wielką Izbę Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Guðmundur Andri Ástráðsson przeciwko Islandii (skarga nr 26374/18)

V. Podsumowanie

Analiza wyroku ETPC z 1.12.2020 r. i argumentacji przemawiającej za zawartym w nim rozstrzygnięciem uzasadnia wniosek, że jest to orzeczenie w pełni prawidłowe, wyważone, a zarazem stanowcze, respektujące zasadę subsydiarności, trafnie rozgraniczające rolę władz Państwa – Strony Konwencji, z jednej strony, oraz Trybunału, oceniającego sprawę pod katem spełnienia wymagań Konwencji, z drugiej. Przyjęcie przez Trybunał testu omówionego w glosie przesądza o fundamentalnym i uniwersalnym charakterze orzeczenia. Zestawienie w pkt III glosy uchybień na gruncie islandzkim i polskim, a tym samym zastosowanie testu do realiów polskich powołań na urząd sędziego od marca 2018 r., prowadzi do wniosku, że te ostatnio wskazane naruszenia procedury nominacyjnej były znacznie poważniejsze niż stwierdzone w sprawie zakończonej glosowanym wyrokiem, gdyż doprowadziły do powierzenia wymiaru sprawiedliwości osobom, które w ogóle nie uzyskały statusu sędziego⁵¹.

Także w aspekcie wykonania orzeczenia, o jakim mowa w art. 46 ust. 1 Konwencji⁵², wskazania Trybunału zamieszczone w glosowanym wyroku (pkt 311–314), zgodnie z którymi to na Państwie–Stronie Konwencji spoczywa obowiązek przyjęcia w krajowym porządku prawnym rozwiązań, które spowodują usunięcie naruszeń stwierdzonych przez Trybunał oraz odwrócenie w możliwie największym stopniu ich skutków, w sposób zgodny z konkluzjami i duchem orzeczenia trybunału oraz zapobiegną podobnym uchybieniom w przyszłości (pkt 311–314 Wyroku), nie tylko powinny, ale mogą być w pełni zrealizowane. Dowodzą tego przedstawione w glosie działania organów władzy Islandii, które w krótkim okresie usunęły uchybienia w procedurze powoływania sędziów.

Natomiast w okolicznościach istniejących w Polsce, wobec braku należytej reakcji władz, jako realna jawi się fala skarg do ETPCz zarzucających naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji. Niezależnie od tego, z uwagi na powszechnie podkreślaną aksjologiczną zbieżność między art. 45 Konstytucji RP, Konwencją i Kartą Praw Podstawowych⁵³, rozstrzygnięcie zawarte w głosowanym wyroku powinno wywierać wpływ na rozumienie prawa do sądu (art. 47 KPP) także przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w zawisłych tam⁵⁴ i przyszłych sprawach, u podłoża których leży kwestionowanie statusu sędziego powołanego w Polsce po marcu 2018 r.⁵⁵.

Można jednak uniknąć wskazanego zagrożenia przez podjęcie prostych kroków w prawie wewnętrznym, które zapobiegną naruszeniom tego samego rodzaju w sprawach już zawisłych przed sądami krajowymi oraz w przyszłych postępowaniach. Należą do nich: natychmiastowe uchylenie ustawy represyjnej, zmiana ustawy o KRS i przywrócenie zgodnych z Konstytucją RP zasad powoływania sędziów wchodzących w skład tego organu, przeprowadzenie nowych konkursów na stanowiska sędziowskie zgodnie z postanowieniami Konstytucji. Perspektywy naprawy sytuacji i środki wyjścia z systemowego kryzysu rysują się całkiem wyraźnie. Brakuje natomiast woli podjęcia jakichkolwiek działań naprawczych.

Gloss to the judgment of 1 December 2020 passed by the Grand Chamber of the European Court of Human Rights
in Guðmundur Andri Ástráðsson vs Iceland (Application no.  26374/18)

It is necessary to emphasise fundamental importance of the judgment of the European Court of Human Rights of 1 December 2020 in Guðmundur Andri Ástráðsson vs Iceland (Application no.  26374/18) for determining whether the requirement of “a tribunal established by law” has been fulfilled. Anticipating detailed solution it should be noted that the Court adopted in its judgement a balancing test based on three criteria to assess whether irregularities in appointing judges have been serious to the degree that the right to “a tribunal established by law” has been violated. The universal nature of the test warrants its reference to the violations that took place in Poland with respect to the appointment of judges in the period after March 2018. In the circumstances that exist in Poland, in view of a proper response of the authorities, a wave of applications to the ECHR concerning violations of Art. 6(1) of the Constitution seems realistic.

Key words: gloss, application to the ECHR, violation of the appoint procedure for a judge, status of a judge

* Autorka jest doktorem habilitowanym nauk prawnych, adwokatem.

¹ Dalej jako: ETPCz lub Trybunał albo Wielka Izba.

² Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284; dalej jako: Konwencja.

³ https://iustitia.pl/nowa-krs-nowy-sn/4057-skrot-wyroku-etpcz-w-sprawie-skutkow-nieprawidlowosci-w-procesie-nominacji-sedziow-sprawa-gudhmundur-andri-astradhsson-przeciwko-islandii; tekst pochodzący z tego źródła zaznaczono kursywą; przy omawianiu wyroku korzystam z jego wersji anglojęzycznej, zob. https://ruleoflaw.pl/wp-content/uploads/2020/12/CASE-OF-GU_MUNDUR-ANDRI-_STR__SSON-v.-ICELAND.pdf, dostęp: 21.1.2021 r. oraz z ww. tłumaczenia. W dalszej części glosy przytaczam fragmenty uzasadnienia pochodzące z ww. źródła, także zaznaczając je kursywą. Odnosząc się do poszczególnych ustaleń zawartych w wyroku, wskazuję odpowiednie punkty orzeczenia.

⁴ Zdania odrębne zgłosili: sędzia Pinto de Albuquerque; sędziowie O’Leary, Ravarani, Kucsko-Stadlmayer oraz Ilievski (dalej jako: Wspólne zdanie odrębne) oraz sędzia Serghides. Jak wynika z treści rozstrzygnięcia, cały skład sądzący uznał, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji; w zdaniach odrębnych zamieszczono natomiast polemikę z niektórymi ­argumentami zawartymi w uzasadnieniu albo z rozstrzygnięciami zawartymi w dalszych punktach sentencji wyroku.

⁵ Por. M. Szwed, Orzekanie przez wadliwie powołanych sędziów jako naruszenie prawa do sądu w świetle wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 12.3.2019 r., skarga nr 26374/18, Guðmundur Andri Ástráðsson przeciwko Islandii, EPS Nr 7/2019, s. 45 oraz pkt IV 27–29 pisemnego stanowiska Rzecznika Praw Obywatelskich A. Bodnara złożonego w sprawie zakończonej komentowanym orzeczeniem, znak: VII.510.150.2019/MAW/PF, https://rpo.gov.pl, dostęp 28.1.2021 r.

⁶ Por. M. Nowicki, Komentarz do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności [w:] Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, 2017, komentarz do art. 6 Konwencji, Lex, dostęp: 8.2.2021 r.

⁷ Por. też zdanie odrębne sędziego Pinto de Albuquerque, który podkreśla, że procedura powołań sędziowskich stanowi nieodłączny element koncepcji „sądu ustanowionego ustawą” (pkt II 3, III 9 zd. odrębnego).

⁸ Por. L. Bosek, G. Żmij, Uwarunkowania prawne powoływania sędziów w Europie w świetle wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 12.3.2019 r., skarga nr: 26374/18, Guðmundur Andri Ástráðsson przeciwko Islandii, EPS Nr 7/2019, s. 33.

⁹ Por. zdanie odrębne kilku sędziów, pkt 25; P. Tuleya, Ustrojowe znaczenie uchwały SN z 23.1.2020 r., PiP Nr 10/2020, s. 61, który trafnie zauważa, że nie jest w ogóle możliwe bezstronne działanie sądu, w skład którego wchodzi wadliwie powołany sędzia; autor podkreśla w konkluzji (op. cit., s. 67), że: „wadliwość procesu powołania sędziego oraz jego ustrojowego statusu może prowadzić do naruszenia istoty prawa do sądu – naruszenia tego nie sanuje postanowienie Prezydenta wydane na podstawie art. 179 ust. 1 Konstytucji RP; sąd orzekający nie może rozstrzygnąć wątpliwości co do niezawisłości i bezstronności sędziego wyłącznie na podstawie formalnoprawnych kryteriów, skoro prawem wiążącym jest nie tylko ustawa, ale również art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, art. 6 EKPCz oraz art. 47 KPP (…)”.