Gwarancja dostępu do sądu w sprawie opartej na przepisach ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie

Opracowanie poświęcono regulacji wprowadzonej w Dziale Ia KPC co do postępowania związanego z ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Rozważania skupione zostały na zagadnieniu możliwości rozpoznania przez sąd spraw z żądaniem zobowiązania członka rodziny wspólnie zajmującego mieszkanie – w pojęciu ustawy, tj. wraz z przypadkami opuszczenia lokalu czy jedynie okresowego bądź nieregularnego w nim pobytu – w terminie miesiąca. Problemem dla zapewnienia możliwości rozpoznania sprawy w tym terminie jest konieczność przeprowadzenia rozprawy, o której należy zawiadomić uczestników. Ustawodawca, przewidując trudności w doręczeniu zawiadomienia w ramach jednego ze sposobów dokonania tej czynności, wprowadził do przepisów ogólnych KPC dwa nowe podmioty, za pośrednictwem których będzie mógł doręczyć pisma i postanowienia (Policję i Żandarmerię Wojskową). Wprowadził również odrębny sposób przeprowadzenia przez te podmioty czynności doręczenia. Rozwiązania te poddano analizie w odniesieniu do możliwości zrealizowania czynności doręczenia pisma z zawiadomieniem o rozprawie dla zachowania terminu rozpoznania sprawy.

Wprowadzenie

Ustawą z 30.4.2020 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw¹ wprowadzono do rozdziału o doręczeniach kolejną zmianę. W tym wypadku poszerzono zbiór podmiotów, przez które sąd dokonuje doręczeń i włączono do niego Policję oraz Żandarmerię Wojskową (art. 131 § 1¹ KPC). Jednak nie zdecydował ustawodawca o pełnym włączeniu tych podmiotów do realizacji czynności doręczenia pism sądowych, ale ograniczył zakres ich działania do przypadków wymienionych w ustawie. Przypadki te ograniczył z kolei tylko do nowego postępowania wprowadzonego do Kodeksu jako Dział Ia: „Sprawy o zobowiązanie osoby stosującej przemoc w rodzinie do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakazanie zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia”. W chwili obecnej takie doręczenie przez wykorzystanie, przede wszystkim Policji, nie będzie dopuszczalne poza przypadkiem doręczenia w ramach wymienionego wyżej odrębnego postępowania w trybie nieprocesowym. Jednak w postępowaniu tym ustawa nie tyle dopuszcza możliwość dokonania doręczenia przez Policję i Żandarmerię, co wprowadza odrębny sposób doręczenia pisma. Sposób na tyle odmienny, że wymaga szerszej analizy.

Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na warunek takiego doręczenia – wprowadzonego przecież dla odrębnego postępowania, co jeszcze bardziej ogranicza jego zastosowanie. Decyzja o doręczeniu będzie dopuszczalna tylko wtedy, gdy stanie się to niezbędne dla zapewnienia szybkości postępowania (art. 560⁶ § 1 KPC). Chociaż właściwie z samego założenia postępowanie o zobowiązanie osoby stosującej przemoc w rodzinie do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania lub zakazanie jej zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia ma przebiegać szybko.

Podstawy nowego sposobu doręczenia pism sądowych

Do powyższego założenia dostosował zresztą ustawodawca sam sposób doręczenia. W tym wypadku całkiem jednak odmiennie od wprowadzonego ustawą z 4.7.2019 r.² postępowania przewidzianego w treści art. 139¹ KPC. Gwarancja dotarcia pisma do strony postępowania, w tym przede wszystkim pozwu czy wniosku – bądź innego pisma wywołującego potrzebę obrony jej praw – stała się zaś podstawą stworzenia w art. 139¹ KPC – wraz z przepisami ustawy z 22.3.2018 r. o komornikach sądowych³ – jednego z bardziej skomplikowanych acz równie niespójnych postępowań w przedmiocie doręczenia pisma. Przy porównaniu obu sposobów doręczenia widać więc od razu konstrukcję zastępczego doręczenia pisma z wykorzystaniem możliwości pozostawienia pisma dla adresata z jednoczesnym upoważnieniem go do jego odbioru z miejsca takiego pozostawienia oraz z dokonanym zawiadomieniem adresata o takiej możliwości. Będzie to wymagało przedstawienia obu uregulowań dla zobrazowania, jak się wydaje, dość rozbieżnych rozwiązań w przedmiocie zastępczego doręczenia pisma poprzez pozostawienie go do odbioru adresatowi z uwagi na brak możliwości jego wręczenia (wobec niezastania adresata w mieszkaniu). W obu przypadkach przy stworzeniu sytuacji zapewniającej stronie (uczestnikowi postępowania) pozyskanie wiadomości o prowadzonej sprawie. Konieczne będzie tutaj jeszcze odwołanie się do podstawowych założeń doręczenia zastępczego wprowadzonego w treści art. 139 § 1 KPC, skoro art. 139¹ KPC jest uregulowaniem szczególnym dla potrzeb doręczenia pisma przy uznaniu braku skutków doręczenia dokonanego na podstawie art. 139 § 1 KPC. W każdym z tych trzech przypadków przyjęto skutek doręczenia pisma, mimo braku wręczenia go adresatowi czy innej osobie, która mogłaby go mu przekazać. Z uwagi na wprowadzone w Dziale Ia postępowanie co do rozpoznania sprawy w trybie nieprocesowym, na gruncie przepisów tego trybu zostaną przedstawione te trzy sposoby doręczenia pisma. Przy czym z uwagi na ogólne uregulowanie doręczenia na podstawie art. 139 i 139¹ KPC dla potrzeb procesu, pozostaje przedstawienie ich jako czynności procesowych z uwzględnieniem ich odpowiedniego zastosowania w ramach postępowania nieprocesowego. Wszystkie jednak te sposoby przedstawione zostaną w odniesieniu do funkcji zapewnienia prawidłowego toku postępowania w sprawie o zobowiązanie osoby stosującej przemoc w rodzinie do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania lub zakazania jej zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia.

Skoro jednak uregulowanie zawarte w art. 560⁶ KPC jest szczególne, to w pierwszej kolejności należałoby przedstawić doręczenie pisma na podstawie art. 139 KPC, a następnie art. 139¹ KPC, jeśli oba te sposoby mogą mieć miejsce także w postępowaniu ze spraw o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Wszystkie je łączy zaś decyzja sądu o przyjęciu skutku doręczenia, gdy nie zostało odebrane przez adresata pismo, mimo braku jego wręczenia. Przy czym doręczenie na podstawie art. 139 § 1 KPC następuje jako wynik sytuacji zastanej przez osobę wykonującą doręczenie, podczas gdy doręczenie na podstawie art. 139¹ i 560⁶ § 3 i 4 KPC jest już realizowane z założeniem konieczności przeprowadzenia doręczenia zastępczego.