Gwarancja dostępu do sądu w sprawie opartej na przepisach ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie

Powtarza się tu kolejny raz wyrażenie „miejsce zamieszkania” . Przedmiotem postępowania w sprawie o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie jest żądanie zobowiązania uczestnika do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakaz zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia (art. 11a ust. 1 PrzemDomU). Nie powinno być więc jakichkolwiek wątpliwości co do miejsca zamieszkania uczestnika, które powinno być tożsame z miejscem zamieszkania wnioskodawcy. Lecz powstaje wątpliwość, czy w tym wypadku miejsce zamieszkania należy rozumieć w taki sam sposób, jak w przypadku ogólnych przepisów o doręczeniu (bez względu na trudności w jego ustaleniu także na gruncie tych przepisów). Wątpliwości co do zbieżności treści tego wyrażenia powoduje zmienione brzmienie art. 11a ust. 1 PrzemDomU. Żądanie zobowiązania do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia jak i żądanie zakazu zbliżania się do mieszkania (jego bezpośredniego otoczenia) obejmuje bowiem również sytuację, gdy osoba dotknięta przemocą w rodzinie opuściła wspólnie zajmowane mieszkanie z powodu stosowania wobec niej przemocy (w mieszkaniu); gdy członek rodziny stosujący przemoc w rodzinie opuścił wspólnie zajmowane mieszkanie. A ponadto gdy małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia i jej małżonek, osoba pozostająca we wspólnym pożyciu czy też inna osoba stosująca przemoc w rodzinie, okresowo lub nieregularnie przebywa w mieszkaniu wspólnie z osobą dotkniętą przemocą w rodzinie. W dwóch pierwszych przypadkach doręczenie w miejscu zamieszkania nie mogłoby osiągnąć swojego celu z samego założenia braku przebywania w nim adresata, a jednocześnie miejsce pobytu może być znacznie oddalone od sądu, z którego powinna odebrać taka osoba przesyłkę. W trzecim przypadku próba doręczenia może zakończyć się wręczeniem pisma, ale przy konieczności jego odbioru z sądu powstaną te same trudności.

Do tego należy jeszcze dodać sytuację wydanego przez Policję i Żandarmerię Wojskową nakazu lub zakazu na podstawie art. 15aa ust. 1 ustawy z 6.4.1990 r. o Policji¹¹ oraz art. 18a ust. 1 ustawy z 24.8.2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych¹². Jest to nakaz natychmiastowego opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakaz zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia. Nakaz lub zakaz, który sąd może przedłużyć w ramach postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia w związku z treścią art. 7552 § 1 KPC.

Tak jak w przypadku pozostałych konstrukcji zastępczego doręczenia pisma przy pozostawieniu go dla adresata, wyznacza się termin do odbioru przesyłki. Mimo iż w razie doręczenia pisma na podstawie art. 560⁶ § 4 KPC uzależniono nie skutek doręczenia od upływu określonego czasu – przy wcześniejszym umożliwieniu adresatowi zapoznania się z treścią pisma – lecz wyznaczono termin dla doręczenia pisma. Termin ten wyznaczono na 7 dni od dnia umieszczenia zawiadomienia. W przypadku pozostawienia pisma w placówce pocztowej operatora pocztowego lub w urzędzie właściwej gminy, termin do odbioru wynosi w sumie 16 dni (art. 139 § 1 przy uwzględnieniu treści § 7 ust. 3 i § 8 ust. 2 pkt 3 DorPismSądR). Tymczasem przy dokonywaniu doręczenia na podstawie art. 560⁶ § 4 KPC, gdy nie zastano adresata i przewidziano możliwość wręczenia mu pisma w sądzie w razie jego stawiennictwa (choć z ostatecznie wprowadzonym uregulowaniem o przyjęciu dokonania czynności doręczenia mimo braku wręczenia pisma) – określono chwilę odbioru na 7. dzień po umieszczeniu zawiadomienia (art. 560⁶ § 4 zd. 2 KPC). Niezależnie od krótkiego okresu na „odbiór” pisma, powstaje jeszcze potrzeba udzielenia odpowiedzi co do reguły obliczania takiego terminu. Nie ma w Kodeksie wprowadzonego żadnego uregulowania odnośnie do obliczania tego terminu. Artykuł 165 § 1 KPC odsyła nas do Kodeksu cywilnego. Z kolei Kodeks cywilny te sposoby obliczania terminu określa w art. 111–115. Ale jak zaznacza się w intensji przepisu art. 110 KC mają one zastosowanie, gdy ustawa nie wprowadza samodzielnego sposobu obliczania terminu. Artykuł 111 § 2 KC stanowi – przy terminie wyznaczonym w dniach – o wyłączeniu z obliczania terminu dnia nastąpienia zdarzenia. Tymczasem wobec treści art. 560⁶ § 4 zd. 2 KPC aktualizuje się potrzeba stwierdzenia tego, czy przepis wprowadza zasadę obliczania terminu czy określa tylko zdarzenie, od którego należy obliczać termin. Przy uwzględnieniu postanowienia art. 110 § 1 KPC sformułowanie „w terminie 7 dni od dnia umieszczenia zawiadomienia” świadczyłoby o wprowadzeniu własnego sposobu obliczana tego terminu. Zresztą podobne wątpliwości zaistniały już po zmianie treści art. 139 § 1 KPC dokonanego ustawą z 17.12.2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw¹³, gdzie również znalazło się określenie: w terminie 7 dni od dnia umieszczenia zawiadomienia, a co postanowił dookreślić Minister Sprawiedliwości w rozporządzeniu¹⁴. Nowe użycie takiego wyrażenia w art. 560⁶ § 4 zd. 2 KPC przy uwzględnieniu silnego nacisku na preferencję zasady szybkości rozpoznania sprawy i wydania rozstrzygnięcia o żądaniu strony – przemawia za tezą o wprowadzeniu odrębnego sposobu obliczania terminu.

Zapewnienie realizacji zasady szybkości postępowania (art. 560⁵ KPC) pojawia się także na płaszczyźnie czynności doręczenia. Skoro sąd ma wydać orzeczenie w terminie jednego miesiąca od dnia wniesienia wniosku, a jednocześnie konieczne jest przeprowadzenie rozprawy (art. 560⁴ § 1 KPC). Ale nie może to ograniczać dostępu strony do udziału w takim postępowaniu. Wprowadzony sposób doręczenia dotyczy co prawda wszystkich uczestników postępowania, lecz nie może to prowadzić do znacznego preferowania zasady szybkości kosztem tak daleko idącego ograniczenia zasady dostępu do sądu. Zwłaszcza że dałoby się pogodzić funkcjonowanie obu tych zasad w obszernym zakresie, o czym jeszcze przy podsumowaniu. W tym miejscu nasuwa się tylko postanowienie art. 560⁶ § 2 KPC, gdzie przewidziano aż 7-dniowy termin na podjęcie przez Policję (Żandarmerię Wojskową) czynności w przedmiocie doręczenia pisma.