Gwarancja dostępu do sądu w sprawie opartej na przepisach ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie

Tymczasem wprowadzenie konstrukcji polegającej na przyjęciu czynności doręczenia pisma – mimo braku jego realizacji w 7. dniu od pozostawienia przez doręczyciela zawiadomienia o możliwości wręczenia pisma adresatowi w razie jego stawiennictwa w sądzie – pozostawałoby w wyraźnej sprzeczności z uregulowaniami przewidującymi w podobnej sytuacji skutek doręczenia połączony z upływem przynajmniej terminu dwukrotnie dłuższego (art. 139 § 1 KPC i art. 139¹ § 1 w zw. z art. 3a ust. 3 zd. 1 KomSU).

Warto będzie odwołać się w tym miejscu do uzasadnienia wyroku TK z 15.10.2002 r.¹⁵ W motywach tego orzeczenia TK podkreślił, że: „instytucja doręczeń w ogólności jest częścią regulacji prawnego reżimu konstytucyjnego prawa do sądu w tym jego fragmencie, który dotyczy realnej dostępności do drogi sądowej i ukształtowania rzetelnej i jawnej procedury”.

Zasadne staje się odwołalnie także do tej części motywów TK, gdzie podkreśla on, że zagwarantowanie faktycznej realizacji prawa do sądu musi być ukształtowane tak, aby obie strony i powód i pozwany korzystały z równych gwarancji rzetelnej procedury. Gwarancje te powinna zapewnić czynność doręczenia umożliwiająca – w razie gdy nie uda się zastać adresata – stworzenia takiej sytuacji, która umożliwi mu zapoznanie się z treścią pisma sądowego. A co jest uzależnione od miejsca, gdzie będzie miał on taką możliwość jak i czasu pozostawionego mu do zaznajomienia się z pismem oraz przede wszystkim od takich działań ze strony doręczyciela, by miał on realną możliwość stwierdzenia, że jest przeznaczona dla niego jakaś korespondencja.

„Niekwestionowana zasada procesu kontradyktoryjnego, najpełniej odzwierciedlającego współczesną koncepcję prawa do sądu jednostki, oznacza jednak, iż także druga strona (pozwany – dłużnik) musi mieć prawo do obrony”¹⁶.

Ostatnim etapem czynności doręczenia pisma jest decyzja sądu o uznaniu jej za dokonaną w ostatnim dniu terminu do odbioru pisma (art. 560⁶ § 4 zd. 4 KPC).

Ocena zapewnienia gwarancji dostępu do sądu

Podsumowując tę część, należy stwierdzić, że o ile wprowadzenie nowego podmiotu, który miałby realizować czynność doręczenia, jest właściwe, to samo uregulowanie niczego w zasadzie nie ułatwia. Przyspieszenie rozpoznania sprawy o zobowiązanie osoby stosującej przemoc w rodzinie do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakazanie zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia może się odbywać z naruszeniem zasady dostępności do sądu, udziału w postępowaniu, a przede wszystkim zagwarantowania uczestnikowi uprawnienia do wysłuchania go.

Należy na tę regulację spojrzeć w tym momencie z płaszczyzny zagwarantowania stronie prawa do sądu poprzez ukształtowanie odpowiedniej procedury. Na treść prawa do sądu oprócz prawa do uruchomienia postępowania przed sądem (prawa do dostępu do sądu) oraz prawa do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd (prawa do wyroku), jest również wyróżnione prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności¹⁷. Podkreśla się przy tym znaczenie, w zakresie prawa do sądu, nadawane właśnie prawu do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej¹⁸. Artykuł 45 Konstytucji RP pozwala na wskazanie warunków odpowiedniego ukształtowania tej procedury wobec stwierdzenia, że postępowanie sądowe powinno być sprawiedliwe, jawne i bez nieuzasadnionej zwłoki¹⁹. Wzrasta więc znaczenie sprawiedliwości proceduralnej, którą określa się jako pewien zespół reguł i standardów pozwalający na „możliwie najbardziej sprawiedliwe rozstrzygnięcie”²⁰, która stanowi nie tylko wzmocnienie sprawiedliwości materialnej, ale stanowi wartość samą w sobie²¹. Zespół zabezpieczający przed arbitralnością decyzji”²². Zalicza się do nich m.in. zasadę równego traktowania stron, możliwości bycia wysłuchanym, wydajności i sprawności postępowania czy ujawnienia w sposób czytelny motywów rozstrzygnięcia²³. To właśnie zasada możliwości bycia wysłuchanym staje się przy takim uregulowaniu czynności doręczenia zagrożona.

Tymczasem wprowadzenie rozwiązania co do doręczenia pisma w miejscu pobytu adresata, umożliwiłoby doręczenia nie tylko dla osoby, co do której złożono wniosek o opuszczenie mieszkania, ale także dla osoby, która tymczasowo opuściła mieszkanie w obawie przed takimi zachowaniami.

Powiązanie takiego rozwiązania z decyzją prezesa sądu o doręczeniu w dni ustawowo uznane za wolne od pracy, jak i w porze nocnej, stworzyłoby zaś rzeczywistą możliwość wręczenia pisma adresatowi.