O konieczności powrotu do mechanizmu kontrolnego przewidzianego w dawnym art. 86 § 6 PrUSP

Z powyższego wynika więc, że głównym uzasadnieniem dla istnienia mechanizmu przewidzianego w art. 86 § 6 PrUSP było właśnie to, aby wobec braku możliwości poddania sprzeciwu kontroli sądowoadministracyjnej, można było poddać rozstrzygnięcie weryfikacji przez organ inny niż sam prezes sądu. Podejmowanie tego rodzaju czynności nacechowane jest bowiem, jak każda przecież działalność ludzka, ryzykiem błędów i nieprawidłowości⁷². Zakładając zaś nawet, że w przypadku wyrażenia sprzeciwu przez prezesa sądu dopuszczalne jest kwestionowanie zasadności tej czynności przed sądem powszechnym⁷³, nie można przyjąć, że droga sądowa przed sądem powszechnym stanowi tak efektywny instrument kontroli sprzeciwu wyrażonego przez właściwego prezesa, jak weryfikacja dokonywana w dawnym stanie prawnym przez kolegium sądu. Zważywszy bowiem na wspomniane już, zazwyczaj krótkie w praktyce terminy na podjęcie dodatkowej aktywności przez sędziego, nie sposób oczekiwać, że ewentualne uprawomocnienie się korzystnego dla sędziego orzeczenia sądu powszechnego może następować na tyle szybko, aby możliwe było realne odwrócenie negatywnych skutków niezasadnego sprzeciwu prezesa właściwego sądu (realia procesu cywilnego i właściwe dla niego gwarancje sprawiają, że de facto nie jest możliwe prawomocne rozstrzygnięcie sprawy np. w terminie kilkunastu dni od zainicjowania procesu).

Z tych wszystkich powodów, przewidziane w art. 86 § 1–2 PrUSP ograniczenie w zakresie dopuszczalności korzystania z konstytucyjnego prawa do zatrudnienia – charakterystyczne dla niewielu przecież zawodów⁷⁴ – było w poprzednim stanie prawnym słusznie równoważone istnieniem instrumentu pozwalającego na kontrolę sprzeciwu wobec podjęcia dodatkowej aktywności przez organ kolegialny. Eliminacja tego instrumentu w nowej regulacji sprawia natomiast, że istniejąca w powyższym zakresie na gruncie legis derogatae równowaga pomiędzy interesami wymiaru sprawiedliwości oraz sędziego pragnącego podjąć dodatkową aktywność została zachwiana. Nadanie sprzeciwowi prezesa sądu charakteru rozstrzygnięcia ostatecznego stwarza ryzyko, że rozstrzygnięcia w tym przedmiocie mogą w praktyce zapadać nawet pomimo braku obiektywnie uzasadnionych podstaw, jako rozstrzygnięcia arbitralne i uznaniowe⁷⁵. Wskazane rozwiązanie, w świetle którego tak istotna przecież decyzja przekazana została do swobodnej kompetencji organu jednoosobowego, bez realnego prawa do jej dalszej weryfikacji, wydaje się zatem rozwiązaniem ryzykownym i nieprzemyślanym.

6. Przedstawione argumenty dają zatem podstawę do sformułowania negatywnej oceny nowej regulacji i to zarówno mając na względzie to, w jaki sposób doszło do jej uchwalenia (na skutek poprawki wprowadzonej bez szczegółowego uzasadnienia, po drugim parlamentarnym czytaniu), jak i to, jak trudno jest znaleźć przekonujące uzasadnienie dla wprowadzenia tego rodzaju rozwiązania. Uchylając art. 86 § 6 PrUSP, ustawodawca obdarzył znacznym zaufaniem prezesów sądów, stworzył jednak zarazem ryzyko – którego przy projektowaniu rozwiązań o charakterze ustrojowym należałoby przecież unikać – przynajmniej potencjalnego występowania sytuacji, w których rozstrzygnięcia w przedmiocie sprzeciwu będą zapadać w sposób arbitralny, bez występowania uzasadnionych przyczyn takich decyzji⁷⁶. Poprzednio funkcjonujące rozwiązanie niewątpliwie w sposób bardziej adekwatny równoważyło interes sędziego sądu powszechnego oraz wymiaru sprawiedliwości⁷⁷. De lege ferenda trzeba zatem postulować rozważenie powrotu do poprzednio obowiązujących unormowań, pozwalających na weryfikację zasadności sprzeciwu prezesa sądu z art. 86 § 5 PrUSP⁷⁸.

Gdyby ustawodawca zdecydował się na to, by rozwiązania te przywrócić, w celu zapewnienia efektywności rozstrzygnięciom kolegium w przedmiocie zasadności sprzeciwu, należałoby rozważyć także precyzyjne określenie terminu, w którym sprawa sędziego miałaby zostać przez ten organ rozpatrzona. Pozwalałoby to przynajmniej ograniczyć możliwość występowania sytuacji, w których zainicjowanie mechanizmu kontrolnego nad sprzeciwem nie miałoby już – ze względu na upływ stosownych terminów na podjęcie zatrudnienia – praktycznego znaczenia dla zainteresowanego sędziego. W razie podjęcia przez ustawodawcę decyzji o powrocie do poprzednich regulacji godne przemyślenia wydawałyby się także zgłoszone w literaturze propozycje wyłączenia właściwego prezesa z rozpoznawania na posiedzeniu tego organu sprawy dotyczącej wyrażonego przez tego prezesa sprzeciwu (lub nawet przekazania kontroli innemu organowi)⁷⁹. Prezes sądu okręgowego lub apelacyjnego jest przecież z mocy samej ustawy członkiem właściwego kolegium, zasadne wydaje się zatem, by nie uczestniczył on w rozpoznawaniu sprawy skierowanej do kolegium przez sędziego, co do którego prezes ten wyraził już swoją negatywną opinię.

Jeżeli ustawodawca zdecydowałby się na powrót do dawnego brzmienia art. 86 § 6 PrUSP, to wydaje się, że uzasadnione byłoby także rozważenie przyjęcia analogicznych regulacji w ustawach regulujących status sędziego SN i TK. Wszystkie wskazane argumenty uzasadniające istnienie instrumentu z dawnego art. 86 § 6 PrUSP w jednakowym zakresie można odnieść bowiem także do statusu tych sędziów. Nie wydaje się zasadne pozbawianie ich możliwości weryfikacji sprzeciwu właściwego prezesa co do zamiaru podjęcia przez nich dodatkowego zatrudnienia lub zajęcia. Również i w tych przepisach można zatem de lege ferenda postulować wprowadzenie mechanizmu kontroli właściwego organu kolegialnego nad sprzeciwem właściwego prezesa.

On the need of restoring the control mechanism provided for in former Art. 86 § 6 of the Act
on the system of common courts

The Act on the Supreme Court of 8 December 2017, apart from the solutions concerning, inter alia, a new organisational structure of that Court, provides also for the amendment of provisions of other legal acts, including the Act on the system of common courts. One of them stipulated revocation of its Art. 86 § 6, which laid down a control mechanism whereby a judge, whose additional activity was objected against by the president of a given court, could turn to the board of the court to resolve the matter. The article presents the origin of this amendment and its assessment. It also presents arguments in favour of restoring the control mechanism revoked by the legislator.

Key words: additional employment, judge, objection of the president of the court, amendment