Pozycja ustrojowa, kompetencje i skład Krajowej Rady Sądownictwa
Krajowa Rada Sądownictwa1 funkcjonuje już od ponad 20 lat. Skłania to do refleksji nad rolą, jaką Rada do tej pory spełniała i jaką mogłaby spełniać w przyszłości, a także do krytycznego spojrzenia na tryb powoływania jej członków. Nie sposób wyobrazić sobie poważnej dyskusji nad reformą wymiaru sprawiedliwości bez zajęcia się tymi tematami. W niniejszym artykule, oprócz wspomnianych wyżej zagadnień, szczególną uwagę zwrócono na relacje pomiędzy KRS a tzw. samorządem sędziowskim, przedstawionym w nowym ujęciu2.
Pozycja ustrojowa
Pozycja ustrojowa KRS od wielu lat wywołuje spory3. Usytuowanie Rady w Konstytucji, zakres powierzonych jej zadań, a w pewnym sensie także skład osobowy, statuują ten organ w bezpośredniej bliskości władzy sądowniczej i z tą władzą wiążą jego funkcje4. Niemniej jednak, ze względu na brak uprawnień judykacyjnych, nie można uznać Rady za sąd lub trybunał, których podstawowym zadaniem, w świetle art. 174 Konstytucji, jest wydawanie wyroków w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, a co za tym idzie KRS nie stanowi organu władzy sądowniczej, skoro art. 173 Konstytucji, wyrażający zasadę odrębności i niezależności tej władzy, odnosi ją tylko do sądów i trybunałów5.
Rada nie jest też organem samorządu sędziowskiego, albowiem w jej skład wchodzą – obok sędziów – przedstawiciele władzy wykonawczej i ustawodawczej6.
W doktrynie pojawiły się głosy, że KRS ma wszelkie znamiona quasi-korporacyjnej, publiczno-samorządowej reprezentacji środowiska sędziowskiego wobec państwa7. Według M. Safjana8, KRS jest swoistym reprezentantem władzy sądowniczej. KRS stojąc, zgodnie z formułą Konstytucji, na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów, ma reprezentować wymiar sprawiedliwości wobec pozostałych władz. Z kolei A. Bałaban9uważa, że będąc m.in. reprezentacją środowiska sędziowskiego, KRS umożliwia formułowanie jego opinii i upowszechnianie ich na forum państwowym, co było nieosiągalne przed ustanowieniem Rady. Jednak wątek „reprezentacji środowiska sędziowskiego” nie jest w przypadku KRS jedyny ani dominujący. Zdaniem tego autora, istnienie Rady zaspokajać ma potrzeby istniejące w sferze integracji i reprezentacji sądownictwa na forum państwowym. Cechą typową dla władzy sądowniczej jest bowiem dezintegracja, będąca następstwem niezawisłości organizacyjnej, orzeczniczej i zawodowej organów i osób ją sprawujących. W obrębie tej władzy istnieje potrzeba przynajmniej zarysowania systemu organizacyjnego kierowania nią oraz ochrony wartości, na których opiera się jej działanie w kontaktach z organami władzy wykonawczej i sądowniczej, ale też z „zapleczem” polityczno-organizacyjnym tych władz. KRS jawi się w tej mierze jako organ mogący sprawować rolę swoistej reprezentacji instytucjonalnej, niekiedy być może bardziej skutecznej niż obciążone funkcjami orzeczniczymi SN czy NSA, „przyłączony” nieco sztucznie do tej władzy TK, czy wyjątkowy w swej pozycji TS10.
Należy jednak podkreślić, że Rada nie reprezentuje sędziów w znaczeniu, jakie pojęciu reprezentacji nadaje art. 17 ust. 1 Konstytucji, w szczególności zaś jej zadania nie ograniczają się do reprezentowania interesu zawodowego samych sędziów.
Z tego punktu widzenia także używanie sformułowania „samorząd sędziowski” jest niefortunne i mylące, jakkolwiek ma swoje ustawowe umocowanie. Mając na uwadze systematykę Konstytucji, organ władzy publicznej nie może być równocześnie organem władzy państwowej i samorządowej, a sędzia sprawujący wymiar sprawiedliwości w imieniu Rzeczypospolitej nie może być równocześnie członkiem samorządu zawodowego11. Niemniej jednak, aby władza sądownicza mogła wykonywać w sposób niezależny od innych władz nałożone na nią obowiązki, musi posiadać organy, które z jednej strony będą wyposażone w kompetencje władcze wobec sędziów, z drugiej strony, w kompetencje reprezentacyjne – z organem centralnym, będącym partnerem do rozmów z pozostałymi władzami12. Organy te stanowią przedstawicielstwo władzy sądowniczej i taka też nazwa trafniej oddaje istotę struktury nazywanej obecnie „samorządem sędziowskim”.
KRS jest niezależnym konstytucyjnym organem państwa, którego zakres działania dotyczy sfery władzy sądowniczej, niemniej jednak pełni on w stosunku do niej jedynie funkcje gwarancyjne i organizacyjne13. Jako niezależny organ państwa, Rada jest umiejscowiona poza trójpodziałem władzy określonym w art. 10 ust. 2 Konstytucji14. Konstytucyjna rola KRS polega przede wszystkim na stabilizowaniu i harmonizowaniu wzajemnych relacji władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej na tych płaszczyznach aktywności, które dotyczą niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Wykonując funkcje i zadania wskazane w art. 186 ust. 1 Konstytucji, oddziałuje ona w różny sposób i w różnych formach prawnych na organy wszystkich trzech władz15, a dzięki swojemu mieszanemu składowi staje się także forum debaty przedstawicieli władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej nad konstytucyjnymi zasadami, które powierzono jej pieczy16.
[/hidepost]