Pozycja ustrojowa, kompetencje i skład Krajowej Rady Sądownictwa
Zakres kompetencji
Konstytucja określa kompetencje KRS w art. 179 i 186 ust. 2. Pierwszy z powołanych przepisów wyposaża Radę w uprawnienie do formułowania wniosków w sprawie powołania sędziów. Kompetencja z art. 186 ust. 2 Konstytucji ma charakter kontrolny i stanowi instrument, za pomocą którego KRS może doprowadzić do wyeliminowania aktów normatywnych godzących w niezależność sądów i niezawisłość sędziów. Dla skutecznego strzeżenia obu zasad ww. zadania Rady są jednak niewystarczające. Rozszerzenie ich zakresu może prowadzić do większego oddziaływania KRS na organy władzy ustawodawczej i wykonawczej. Pamiętając o tym, że niezależność sądów i niezawisłość sędziów nie są wartościami samoistnymi, uzasadnione może być wyposażenie KRS także w kompetencje władcze względem sędziów i sądów. Nie budzi przy tym wątpliwości, że Konstytucja daje podstawę do tego, aby powierzyć Radzie także inne instrumenty prawne, za pomocą których będzie ona oddziaływała na organy wszystkich trzech władz33.
1) Nominacja i przebieg kariery zawodowej sędziów
Kontrola nad mianowaniem, awansem zawodowym i rozwojem kariery sędziów jest zadaniem tradycyjnie przypisywanym radom sądownictwa34. Na potrzebę powierzenia tych kompetencji niezależnemu organowi wskazano też w Zaleceniu nr R(94)12 Komitetu Ministrów dla Państw Członkowskich dotyczącym niezawisłości, sprawności i roli sędziów35. W punkcie 2c, dotyczącym pierwszej zasady, jest mowa o tym, że organ podejmujący decyzje dotyczące rekrutacji i awansowania sędziów powinien być niezależny od rządu i od administracji. Dla zagwarantowania jego niezależności powinny istnieć reguły, zgodnie z którymi np. członkowie tego organu byliby dobierani przez samych sędziów, a ów organ sam by decydował o swych zasadach postępowania. W sytuacji, gdy rada nie realizuje bezpośrednio kontroli nad mianowaniem, awansem zawodowym oraz rozwojem kariery sędziów, to istotne jest, aby pełniła ważną rolę w zapewnieniu niezawisłości tego procesu i jego prawidłowego przebiegu36. Polskie unormowania spełniają powyższe standardy. W świetle Konstytucji decydującą rolę w procesie oceny kandydatów i ich powołania na stanowiska sędziowskie odgrywa właśnie KRS.
Aktualnie nie da się wykluczyć w sposób jednoznaczny możliwości odmowy uwzględnienia przez Prezydenta wniosku KRS. Taki kazus miał miejsce w 2008 r., gdy Prezydent, po kilkumiesięcznym rozpatrywaniu wniosków KRS, wydał postanowienie o odmowie powołania dziewięciu sędziów. Zachodzi zatem potrzeba ustalenia wzajemnych relacji prezydenta i KRS w zakresie powoływania sędziów. Niezależnie bowiem od przyjętego modelu dojścia do zawodu oraz przyjętej procedury powołania, procedura ta, jak podkreślił P. Tuleja37, nie może kończyć się rozstrzygnięciem nieopartym na jednoznacznie sformułowanych kryteriach, podejmowanym w bliżej nieokreślonym terminie bez uzasadnienia, gdyż ograniczałaby w sposób niezgodny z Konstytucją, wykonywanie funkcji KRS38. Wydaje się, że wątpliwości w tym zakresie nie wyjaśnia art. 45 ust. 2 KRSU, wyposażający Prezydenta w uprawnienie do złożenia wniosku do KRS o ponowne rozpoznanie sprawy w razie ujawnienia nowych okoliczności dotyczących osoby przedstawionej do nominacji. Nie wyklucza on bowiem wprost uprawnienia Prezydenta do odmowy powołania wskazanego kandydata oraz nie obliguje do złożenia wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy, a jedynie przewiduje taką możliwość.
Przyglądając się procesowi wyłaniania kandydatów na stanowisko sędziego, można zastanowić się nad celowością powołania działającej przy Radzie komisji opiniującej kandydatów, na wzór wyspecjalizowanych komisji działających w Szwecji, Danii czy Wielkiej Brytanii39. Miałaby ona funkcje wyłącznie doradcze, a w jej skład mogliby wchodzić także przedstawiciele innych zawodów prawniczych.
2) Kontrola aktów prawnych
Konstytucyjna regulacja określająca kompetencje KRS do występowania z wnioskami do TK ma charakter szczególny, gdyż w odniesieniu do Rady nie skorzystano z reguły zawartej w art. 191 ust. 2 Konstytucji. Takie rozwiązanie wywołuje na poziomie konstytucyjnym trzy istotne konsekwencje:
- art. 186 ust. 2 Konstytucji należy interpretować nie jako uprawnienie KRS, lecz jako źródło obowiązku spoczywającego na Radzie;
- wątpliwa jest legitymacja Rady do występowania w sprawach aktów normatywnych regulujących jej funkcjonowanie40;
- komentowany artykuł stanowi pośrednią dyrektywę dla ustawodawcy, w myśl której ustawowe kompetencje KRS powinny gwarantować jej wpływ na stanowienie prawa41.
Ustawową realizacją ostatniej dyrektywy jest przepis art. 3 ust. 1 pkt 6 ustawy z 12.5.2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa42. Należy przy tym podkreślić, że przepis ten w żaden sposób nie ogranicza merytorycznej swobody ustawodawcy w normowaniu ustroju sądownictwa, a jedynie zakłada, że poznanie stanowiska KRS skłoni do refleksji i pozwoli na unikanie regulacji nie do końca przemyślanych i dopracowanych pod względem legislacyjnym. Trybunał Konstytucyjny dostrzega konstytucyjne umocowanie KRS w procesie tworzenia prawa, skąd wyprowadza wniosek, że naruszenie obowiązku zasięgnięcia opinii Rady w omawianym zakresie skutkuje niekonstytucyjnością aktu normatywnego43.
[/hidepost]