Pozycja ustrojowa, kompetencje i skład Krajowej Rady Sądownictwa

3) Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów

Jak już wcześniej zaznaczono, KRS może być wyposażona nie tylko w kompetencje do oddziaływania na organy władzy ustawodawczej i wykonawczej, ale także kompetencje władcze względem sądów i sędziów, a przy tym konstytucyjny obowiązek stania na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów z istoty swej wykracza poza kwestie personalne związane z powoływaniem sędziów. W wielu krajach właśnie radom sądownictwa powierzono funkcje określenia standardów dotyczących postępowania sędziów, stanowiących podstawę systemu dyscyplinarnego44. W Polsce do kompetencji Rady należy zarówno uchwalanie zbioru zasad etyki zawodowej sędziów i czuwanie nad ich przestrzeganiem (art. 3 ust. 1 pkt 5 KRSU), jak i podejmowanie decyzji w przedmiocie wyboru rzeczników dyscyplinarnych sądów powszechnych i sądów wojskowych (art. 3 ust. 2 pkt 5 KRSU). Co ciekawe, rzecznika dyscyplinarnego dla sądów administracyjnych powołuje Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego (art. 48 § 4 w zw. z art. 9 ustawy z 25.7.2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych45).

4) Szkolenia

Sprawowanie kontroli nad szkoleniem sędziów powinno należeć do zadań sądownictwa, przy czym może odbywać się za pośrednictwem Rady lub innego niezależnego organu. Sama realizacja szkoleń może zostać powierzona szkołom lub akademiom kształcącym przyszłych sędziów. Nie powinno jednak budzić wątpliwości, że pozostałe władze nie mogą mieć wpływu ani na określanie programów szkolenia, ani na wybór osób kierujących takimi szkoleniami46. Jak wskazał J. Thomas47, powód jest oczywisty: decyzja dotycząca tego, jakie zajęcia są prowadzone oraz sposób nauczania muszą być niezależne, gdyż w przeciwnym razie może to mieć wpływ w sposób niezauważalny, choć całkowicie niewłaściwy, na niezawisłość orzecznictwa. To samo zresztą dotyczy sposobu przekazywania sędziom informacji na temat interpretacji przepisów prawa. Jeżeli bowiem rządy prawa mają mieć znaczenie nadrzędne, to ani władza wykonawcza, ani nikt inny nie może wpływać na interpretację przepisów. Znaczenie tego zagadnienia dostrzegli także twórcy MCJ, którzy w pkt. 8 podkreślili, że organizacja szkoleń podlega nadzorowi organów wpisanych w system sądownictwa. Szkolenie stanowi ważny element gwarantujący niezawisłość sędziów oraz jakość i wydajność systemu sprawiedliwości. Tymczasem Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury działa pod egidą Ministra Sprawiedliwości, który sprawuje nad nią nadzór w zakresie zgodności jej działania z przepisami ustawowymi i statutem (art. 1 ust. 3 ustawy z 23.1.2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury48), nadaje jej statut, określając jej ustrój, organizację, siedzibę, symbole oraz sposób i tryb realizowania działalności szkoleniowej, mając na uwadze stworzenie odpowiednich warunków organizacyjnych niezbędnych dla prawidłowej realizacji jej zadań (art. 3 KSSiPU), powołuje Radę Programową i wskazuje jej trzech członków (art. 6 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 KSSiPU) oraz odwołuje jej członków (art. 8 ust. 1 KSSiPU), powołuje i odwołuje dyrektora Szkoły (art. 12 i 13 KSSiPU) i, co istotne, sprawuje nadzór merytoryczny nad aplikacjami: ogólną, sędziowską i prokuratorską (art. 16 ust. 1 KSSiPU). Rola KRS sprowadza się zaś wyłącznie do opiniowania programów szkolenia i rocznych harmonogramów działalności szkoleniowej (art. 13 ust. 7 i 8 KRSU), wskazania trzech członków Rady Programowej KSSiP (art. 3 ust. 2 pkt 7 KRSU) i wyrażenia opinii w sprawie powołania jej dyrektora (art. 3 ust. 2 pkt 8 KRSU).

5) Administracja sądowa

W Europie coraz powszechniejszy staje się pogląd, że administracją sądową powinien zajmować się organ niezależny od władzy wykonawczej, a nadzór nad nim powinien być sprawowany w całości lub częściowo przez sądownictwo. Holandia, Dania oraz Irlandia to kraje, które jako pierwsze zaczęły realizować tę ideę49. W niektórych państwach kontrolę oraz odpowiedzialność za prace administracji sądowej przekazano w całości radzie sądownictwa, a tam gdzie tak się nie stało ważne jest, aby rada odgrywała istotną rolę w zapewnieniu prawidłowego funkcjonowania administracji sądowej50. Taka regulacja, poza tym, że stwarza najpełniejsze gwarancje dla niezależności sądów, ma tę zaletę, że funkcjonowanie sądownictwa i jego organizacja zostaną uwolnione od doraźnych, politycznych eksperymentów i reform, nie liczących się z realiami, wprowadzanych bez rzetelnych prognoz i oceny (oraz rozliczenia) ich rezultatów.

6) Ochrona wizerunku wymiaru sprawiedliwości

Marginalizowanym, czy wręcz pomijanym przez pozostałe władze zadaniem, które należałoby powierzyć Radzie, jest ochrona wizerunku wymiaru sprawiedliwości oraz zapewnienie sprawnej komunikacji między władzą sądowniczą a społeczeństwem. Zadania te należy realizować poprzez wyjaśnianie społeczeństwu w sposób zrozumiały, dlaczego zostały wydane takie, a nie inne orzeczenia oraz poprzez obronę sędziów przed niesprawiedliwą krytyką ze strony mediów51. Takie działania są niezbędne dla promowania niezawisłości sędziowskiej i jej ochrony, co stanowi konstytucyjny obowiązek Rady. Służą też wzmacnianiu autorytetu sędziów, co powinno być obowiązkiem nie tylko sędziów, ale i wszystkich organów państwowych (por. pkt 3 MCJ). Na potrzebę podjęcia działań zmierzających do poprawy wizerunku wymiaru sprawiedliwości wskazano ostatnio w tzw. Manifeście z Vilamoura52, w którym podkreślono, że instrumentalizacja wymiaru sprawiedliwości w rękach pozostałych władz – politycznych, gospodarczych lub nawet mediów – powoduje obniżenie jego jakości, a przecież niezawisłość ­stanowi ­warunek niezbędny dla zapewnienia równości obywateli wobec prawa. Efektywność wymiaru sprawiedliwości nie może także wynikać w prostej linii z jej podporządkowania modelowi rynkowemu. Powszechność stosowania narzędzi zarządczych ukierunkowanych na zapewnienie wydajności pracy i produktywności nie może wpływać na marginalizację zasad, które leżą u podstaw prawa do sprawiedliwego procesu. Te podstawowe kwestie powinny być tłumaczone społeczeństwu przez organy stające na straży niezawisłości sędziów i niezależności sądów. W warunkach kryzysu, bardziej niż kiedykolwiek, wymiar sprawiedliwości musi stać na straży zobowiązań zapisanych w ustawach i porozumieniach międzynarodowych dotyczących obrony praw podstawowych obywateli. Rozwiązaniem nie jest odejście od tych praw, lecz jeszcze większa mobilizacja w celu ich obrony. Zadaniem wszystkich europejskich sędziów i prokuratorów jest zmobilizowanie wszelkich dostępnych sił i środków prawnych do obrony i rozwijania wspólnoty wartości opartej na zasadach takich jak wolność, jednakowa dla wszystkich godność i równość traktowania przez prawo.

[/hidepost]